Certyfikacja obiektów muzealnych i zabytkowych

Z uwagi na ogromną wartość obiektów muzealnych i zabytkowych, zasadne wydaje się wprowadzenie specjalnego systemu certyfikowania, który koncentrowałby się na poziomie bezpieczeństwa  przeciwpożarowego takich obiektów i ich zbiorów.

Ideę certyfikacji obiektów zabytkowych, wytyczne i ocenę rozwiązań organizacyjnych i technicznych w zakresie bezpieczeństwa pożarowego obiektów zabytkowych, w tym muzeów i gromadzonych w nich zbiorów – opracowano na podstawie wyników prowadzonych badań [1], w ramach zadań przewidzianych dla Centrum Naukowo-Badawczego Ochrony Przeciwpożarowej im. Józefa Tuliszkowskiego - Państwowy Instytut Badawczy [2] w harmonogramie realizacji projektu pt.: „Opracowanie innowacyjnego systemu zarządzania bezpieczeństwa obiektów zabytkowych w zurbanizowanych centrach miast”.  Zagadnienie to obejmuje problematykę dotyczącą zabezpieczenia przeciwpożarowego (prewencyjnego) obiektów zabytkowych w zakresie warunków techniczno-budowlanych i zabezpieczeń przeciwpożarowych występujących w tych obiektach oraz oceny rzeczywistego poziomu ich przygotowania do działań ratowniczo-gaśniczych – w kontekście opiniowania i certyfikowania rozwiązań organizacyjnych i technicznych występujących w tych obiektach. Wskazanie wymagań, zarówno w zakresie prewencyjnym, jak i operacyjnym, stanowi wstęp do założeń do wytycznych do opiniowania i certyfikacji rozwiązań organizacyjnych i technicznych obiektów zabytkowych. Docelowo, wytyczne w omawianym zakresie powinny dotyczyć zarówno obiektów zabytkowych i muzealnych, jak również obiektów „nowych”, w których będą zgromadzone zbiory muzealne o unikalnym charakterze i dużych wartościach historycznych i materialnych. Na podstawie prowadzonych przez zespół badawczy CNBOP-PIB badań opracowano również metodykę wyznaczania obiektów zabytkowych do udziału w przedmiotowym systemie opiniowania i certyfikacji. Przeprowadzono szereg badań w przedmiotowym zakresie oraz dokonano przeglądu dostępnej literatury przedmiotu oraz przepisów prawa, wytycznych i praktyk w innych państwach. Przedmiotowe badania poprzedzone były konsultacjami z przedstawicieli Państwowej Straży Pożarnej oraz Narodowego Instytutu Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów.

Prowadzone prace i jej wyniki

Jednym z wniosków sformułowanych na podstawie prowadzonych badań jest rekomendacja, iż docelowo powinien zostać wskazany odpowiedni podmiot, działający na podstawie przepisów prawa, który będzie właściwy do wydawania stosownych opinii i certyfikatów świadczących o odpowiednim przygotowaniu obiektów zabytkowych, bądź obiektów, w którym znajdują się cenne zbiory, do działań ratowniczo-gaśniczych, ewakuacji zbiorów oraz zapewnienia odpowiednich warunków techniczno-budowlanych i zabezpieczeń przeciwpożarowych występujących w tych obiektach. Certyfikacja taka może być prowadzona również przez inne podmioty kompetentne w zakresie ochrony przeciwpożarowy, działające w uzgodnieniu lub w ramach współpracy z podmiotem/podmiotami/ wyspecjalizowanym i właściwym w zakresie ochrony dóbr kultury. Takim podmiotem może być np. CNBOP-PIB. Na tym etapie realizacji projektu kwestia dobrowolności czy obligatoryjności udziału omawianych obiektów w programie certyfikacji pozostaje jeszcze nierozstrzygnięta. Przy założeniu jednak obligatoryjnego udziału wspomnianych obiektów w projekcie, koniecznym będzie wypracowanie odpowiednich ram formalno-prawnych pozwalających na funkcjonowanie systemu certyfikacji. W warunkach polskich tego rodzaju obszar działalności jak certyfikacja bezpieczeństwa pożarowego jest działaniem innowacyjnym. Dotychczasowe wyniki w ramach prowadzonych badań wskazują na występowanie przesłanek uzasadniających podjęcie dalszych prac nad systemem opiniowania i certyfikacji rozwiązań organizacyjnych i technicznych obiektów zabytkowych i muzealnych, w celu skuteczniejszej ochrony przeciwpożarowej tych obiektów i zgromadzonych w nich zbiorów.

Na potrzeby certyfikacji, w ramach realizacji tego projektu w CNBOP-PIB, opracowano wzorzec karty kontrolnej zagadnień, która swoim zakresem obejmuje obszar zagadnień zarówno technicznych, jak i organizacyjnych występujących w rozpatrywanych obiektach. Szczegółowa analiza tych obszarów powinna stanowić podstawę do wydawania oceny końcowej (pozytywnej lub negatywnej) dla takiego obiektu w odniesieniu do występujących w nim warunków ochrony przeciwpożarowej. Otrzymanie oceny pozytywnej pozwalało by na uzyskanie certyfikatu dla obiektu zabytkowego, potwierdzającego akceptowalny poziom bezpieczeństwa w zakresie warunków ochrony przeciwpożarowej w takim obiekcie zabytkowym lub muzeum. Przeprowadzono również już pierwsze oceny. To cenne doświadczenia i  wartościowe podstawy do dalszego rozwoju poszukiwania narzędzi i rozwiązań.

WNIOSKI NA PRZYSZŁOŚĆ

W ramach realizacji badań na tym etapie realizacji projektu sformułowano szereg wniosków.

System opiniowania i certyfikacji rozwiązań organizacyjnych i technicznych obiektów zabytkowych
i muzealnych, powinien uwzględniać w szczególności konieczność wyznaczenia wykazu (skatalogowania) obiektów zabytkowych i muzealnych oraz innych, w których są zgromadzone zbiory o dużej wartości historycznej, które powinny zostać objęte systemem opiniowania i certyfikacji występujących rozwiązań organizacyjnych i technicznych. Nie mniej istotne jest wyznaczenie obszaru zagadnień ochrony przeciwpożarowej niezbędnych do opracowania wytycznych do opiniowania i certyfikacji, z uwzględnieniem rozwiązań dotyczących w szczególności zagadnień technicznych i organizacyjnych. Zagadnienia techniczne dotyczą warunków ochrony przeciwpożarowej rozpatrywanego obiektu w zakresie występujących warunków techniczno-budowlanych, warunków ewakuacji ludzi, wyposażenia obiektu w wymagane techniczne środki zabezpieczeń przeciwpożarowych (urządzenia przeciwpożarowe), wymagane przez przepisy ochrony przeciwpożarowej, oraz przygotowania obiektu do prowadzenia działań ratowniczo-gaśniczych, itp. Z kolei do zagadnień organizacyjnych należą te dotyczące w szczególności ewakuacji zbiorów oraz przygotowania personelu do realizacji zadań z zakresu ochrony przeciwpożarowej i właściwego postępowania w razie pożaru lub innego zagrożenia. Rekomenduje się, aby dokumenty (instrukcje) dotyczące ewakuacji zbiorów w obiektach objętych certyfikacją były uzgadniane (opiniowane) przez właściwe państwowe instytucje kultury (np. NIMOZ). Przewiduje się także konieczność sporządzenia instrukcji bezpieczeństwa pożarowego określającą rodzaj zagrożenia.

System przewiduje także konieczność wyznaczenia podmiotu (podmiotów), właściwego i kompetentnego do prowadzenia procesów oceny i certyfikacji w zakresie przygotowania obiektu zabytkowego, bądź obiektu, w którym znajdują się cenne zbiory - do działań ratowniczo-gaśniczych, ewakuacji zbiorów oraz oceny występujących warunków techniczno-budowlanych i zabezpieczeń przeciwpożarowych.

Certyfikacja będzie więc wymagała wypracowania propozycji odpowiednich ram formalno-prawnych, pozwalających na funkcjonowanie przedmiotowego opiniowania i certyfikacji oraz podmiotów biorących udział w tym procesie. Podobnie będzie w przypadku wypracowania „korzyści” dla właścicieli, zarządców i użytkowników obiektów objętych programem opiniowania i certyfikowania, wynikających z ich udziału w tym procesie. (np. uzyskanie tzw. upustów ubezpieczeniowych, wpisanie na listę „obiektów bezpiecznych i przyjaznych dla zwiedzających” itp.).

Podstawą do wydania certyfikatu dla obiektu zabytkowego przez uprawniony podmiot powinna być pozytywna ocena końcowa, sporządzana na podstawie karty kontrolnej, uwzględniającej w szczególności:

• niewystępowanie warunków technicznych, które nie zapewniają możliwości ewakuacji ludzi, stanowiących podstawę do uznania rozpatrywanego obiektu (budynku) istniejącego za zagrażający życiu ludzi;
• pełne wyposażenie rozpatrywanego obiektu w sprawne urządzenia przeciwpożarowe oraz zapewnienie drogi pożarowej, wymagane przez przepisy ochrony przeciwpożarowej lub występowanie rozwiązań zamiennych pozwalających na spełnienie wymagań ochrony przeciwpożarowej dotyczących obiektów budowlanych w sposób inny niż określony w tych przepisach, jeżeli proponowane rozwiązania zamienne ograniczają możliwość powstania pożaru, w trybie odrębnych przepisów^[1];
• przygotowanie obiektu do działań ratowniczo-gaśniczych;
• przygotowanie zbiorów do ewakuacji.

Certyfikat dla obiektu zabytkowego powinien być wydawany na czas określony i podlegać nadzorowi w okresie jego ważności. W przypadku jednak wystąpienia w okresie ważności certyfikatu istotnych zmian w warunkach ochrony przeciwpożarowej certyfikat taki powinien być wydawany ponownie lub cofany.

Ewidencję obiektów objętych opiniowaniem i certyfikacją powinien prowadzić uprawniony podmiot, przy czym wykaz tych obiektów powinien być ogólnie dostępny.

W związku z faktem, iż projekt badawczy jest w trakcie realizacji obszerne i bardziej kompletne zaprezentowanie zagadnienia na łamach czasopisma będzie możliwe w terminie późniejszym.

Literatura

1. Ustawa z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach (Dz.U. z 2017 r. poz. 972).
2. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz.U. 2010, Nr 109 poz. 719).
3. Art. 6c pkt. 2 ustawy z dnia 24 sierpnia1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz.U. 2016, poz. 191 i 298).
4. Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa narodowego z dnia 2 września 2014 r. w sprawie zabezpieczenia zbiorów muzeum przed pożarem, kradzieżą i innym niebezpieczeństwem grożącym ich zniszczeniem lub utratą (Dz.U. 2014, poz. 1240).

[1] Badania prowadzone w ramach realizacji projektu „Opracowanie innowacyjnego systemu zarządzania bezpieczeństwem obiektów zabytkowych w zurbanizowanych centrach miast”, projekt finansowany przez NCBiR, nr umowy projektu: DOB-BIO7/08/01/2015.

[2]Projekt realizowany przez konsorcjum naukowe: Szkoła Główna Służby Pożarniczej, Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpożarowej im. Józefa Tuliszkowskiego – Państwowy Instytut Badawczy, Szkoła Aspirantów Państwowej Straży Pożarnej w Krakowie, firma Dynamic Safety Corporation Spółka z o.o.