Bomberos de Chile

Pod hasłem „Wytrwałość i dyscyplina” narodziła się jedna z najbardziej godnych szacunku instytucji w Chile - straż pożarna. Co ciekawe, opiera się ona wyłącznie na działaniu ochotników.

 Powstanie ochotniczych straży pożarnych w Chile to skutek organizowania się ludności w celu zapewnienia sobie obrony i ochrony. Od początku działalności wypełniały one swoje zadania związane z walką z ogniem, nie stawiając żadnych warunków ani wymagań. Z czasem wyszły znacznie poza obszar gaszenia pożarów - obecnie tworzą formację przygotowaną do zwalczania wszelkiego typu katastrof i klęsk.

Historia

Niemal wszystkie formacje ochotniczej straży pożarnej na świecie uzyskały ramy instytucjonalne wskutek wybuchu pożaru o niespotykanych rozmiarach, który zapisał się w publicznej świadomości i zmusił społeczeństwo do reakcji. W Chile pierwsza ochotnicza straż pożarna powstała w 1851 r., rok po wielkim pożarze w porcie Valparaíso. Model ten był następnie powielany w całym kraju.

Przed powstaniem ochotniczych straży pożarnych w Chile nieszczęśliwym zdarzeniom stawiali czoła nocni stróże, policjanci i zwykli obywatele, oczywiście bez specjalistycznego sprzętu czy przygotowania. Istnieją wprawdzie udokumentowane ślady inicjatyw państwowych zmierzających do nadania tym służbom ram formalnych, jednak nie wykraczały one poza intencje czy deklaracje.

Szeregi powstających ochotniczych straży pożarnych tworzyli członkowie arystokracji kupieckiej i górniczej o postępowych, liberalnych poglądach, dla których działalność filantropijna była sposobem na złagodzenie społecznych niepokojów. Bycie strażakiem w tamtych czasach równało się przynależności do towarzyskich elit, te zaś były skłonne przekazywać hojne datki na finansowanie budowy remiz i zakupu sprzętu dla swoich stowarzyszeń czy pokrywanie kosztu „personelu pomocniczego”, który w praktyce wykonywał działania należące do straży.

W tamtym okresie powstawały również tzw. stowarzyszenia osadników. Tworzyli je imigranci, którzy do swoich społeczności wnosili praktyki znane im z kraju pochodzenia. Formacje te pozwoliły im zachować tożsamość narodową, nie osłabiając procesu integracji z Nowym Światem. Również strażacy-osadnicy mieli stosunkowo łatwy dostęp do zasobów materialnych, których wymagała ich działalność.

W drugiej połowie XIX w., w latach 1851-1899, powstało tylko 35 ochotniczych straży pożarnych. Zaangażowanie w służbę, a także wypłacalność finansowa członków, umożliwiająca zakup nowoczesnego sprzętu, pozwoliły na ich działanie. Jednak głębokie przemiany, jakie przeszło Chile w XX wieku, przede wszystkim rozbudowa miast i industrializacja, stały wzrost pozycji klasy średniej, dotknęły również strażaków. Pod koniec lat 60. sytuacja finansowa większości ochotniczych straży pożarnych powstałych w XX stuleciu, nawet tych największych i najstarszych, była krytyczna. Wiązało się to z brakiem samochodów i sprzętu, co z kolei obniżało motywację do działania i utrudniało rekrutację nowych ochotników.

W ochotniczej straży pożarnej w Santiago zrodził się wówczas pomysł, aby powołać strukturę krajową, która koordynowałaby działania straży z całego kraju. Nowa instytucja, początkowo nazywana Radą Koordynacyjną, później Krajowym Zrzeszeniem Ochotniczych Straży Pożarnych Chile (Junta Nacional de Cuerpos de Bomberos de Chile), obecnie nosi nazwę Chilijskiej Ochotniczej Straży Pożarnej (Bomberos de Chile).

Organizacja i funkcjonowanie

Ochotnicze straże pożarne przyjęły formę stowarzyszeń prawa prywatnego. Mają osobowość prawną oraz majątek, przy czym ich główną cechą jest brak nastawienia działalności na zysk oraz dobrowolny i bezpłatny charakter usług świadczonych przez członków.

Każda ochotnicza straż pożarna składa się z jednej lub kilku jednostek zlokalizowanych na terenie comunas, czyli gmin lub ich grup, w których realizują swoje zadania, mając do dyspozycji odpowiednio przeszkolonych strażaków, mniejsze lub większe zasoby materialne, remizę oraz hierarchiczną i zdyscyplinowaną organizację, regulowaną przez statuty i regulaminy.

Do najważniejszych organów wchodzących w skład każdej OSP należą: zarząd (directorio general), rada wyższych oficerów (consejo de oficiales generales) i wyższa rada dyscyplinarna (consejo superior de disciplina).

Chilijska Ochotnicza Straż Pożarna jest finansowana ze środków publicznych i prywatnych. Fundusze publiczne stanowią ważne źródło dochodów i są uzyskiwane na podstawie krajowej ustawy budżetowej, ustawy o spółkach akcyjnych, samorządzie regionalnym i gminnym. Fundusze prywatne pochodzą głównie ze składek przedsiębiorstw prywatnych, wsparcia społeczności lokalnej oraz składek i dotacji samych ochotników.

Organizacja bierze udział w działaniach promocyjnych w obszarze bezpieczeństwa obywateli, w programach społecznych mających na celu edukację w zakresie zapobiegania pożarom i różnorodnych projektach rządowych. Uczestniczy w pracach Krajowego Biura ds. Nagłych Wypadków (Oficina Nacional de Emergencias, ONEMI), a także w szkoleniach przeznaczonych dla instytucji pożarniczych na poziomie międzynarodowym.

Bomberos de Chile zrzesza ochotnicze straże pożarne mające osobowość prawną, działające w niej za pomocą regionalnych rad straży pożarnej (Consejos Regionales de Bomberos), reprezentowanych przez swoich regionalnych prezesów i pierwszych wiceprezesów na Krajowym Walnym Zebraniu Członków, organie sprawującym najwyższą władzę. Co 2 lata w tajnym głosowaniu członkowie Walnego Zebrania wybierają część Zarządu Krajowego (Directorio Nacional). Pozostałe stanowiska przysługują przedstawicielom regionów, którzy muszą być strażakami ochotnikami uczestniczącymi w Walnym Zebraniu Członków.

Zarząd Krajowy składa się z prezesa krajowego, trzech wiceprezesów, sekretarza, skarbnika oraz prezesów piętnastu regionalnych rad pożarniczych. Prezesem regionalnym może zostać wybrany każdy członek Rady sprawujący funkcje nadzorcze lub strażak ochotnik, który zakwalifikował się do odznaczenia za 10-letnią służbę i należał do zarządu swojej straży pożarnej przez co najmniej 3 lata.

Chilijska Ochotnicza Straż Pożarna, podobnie jak poszczególne ochotnicze straże pożarne, w zakresie organizacji i funkcjonowania podlega przepisom prawa prywatnego. Wspomaga ją Biuro Administracyjne podlegające Dyrekcji Generalnej, którego zadaniem jest wdrażanie polityki i instrukcji wydanych przez Krajowe Walne Zebranie Członków, Zarząd Krajowy i/lub Radę Wykonawczą. Biuro Administracyjne składa się z działów: kontrolingu, prawnego, księgowości i finansów, personalnego, komunikacji, analiz i rozwoju technicznego, infrastruktury, technologii i komunikacji oraz służb ogólnych.

Krajowa Akademia Pożarnicza

Celem Chilijskiej Ochotniczej Straży Pożarnej jest rozwój efektywnej ochotniczej straży pożarnej, gwarantującej bezpieczeństwo życia i mienia obywateli w przypadku pożarów, klęsk żywiołowych, wypadków komunikacyjnych, sytuacji kryzysowych z udziałem substancji niebezpiecznych oraz innych rodzajów zdarzeń niebezpiecznych, które wchodzą w zakres jej kompetencji, dlatego pragnie być postrzegana jako organizacja nowoczesna, zdyscyplinowana, innowacyjna i rozwijająca kwalifikacje w procesie kształcenia ustawicznego.

W tym celu Krajowe Zrzeszenie Ochotniczych Straży Pożarnych Chile (Junta Nacional de Bomberos de Chile - JNBC) utworzyło 1 czerwca 1988 r. krajową akademię zajmującą się szkoleniem w zakresie techniki i wartości, która działa jako agencja ds. edukacji. Idea ta jest zgodna z aktualną koncepcją kształcenia ustawicznego, która przekłada się na kompleksowe szkolenie strażaków nie tylko na polu określonych umiejętności technicznych, ale również poprzez wdrażanie postaw i wartości, które czynią z każdego strażaka altruistycznego, zdyscyplinowanego, lojalnego i zaangażowanego ochotnika.

Krajowa Akademia Pożarnicza (Academia Nacional de Bomberos - ANB) mieści się w Biurze Administracyjnym i jest odpowiedzialna za szkolenie, nauczanie, analizy i pogłębianie wiedzy we wszystkich zagadnieniach związanych z działalnością przeciwpożarową, przyczyniając się do stałego rozwoju ochotniczej straży pożarnej, doskonalenia zawodowego strażaków i pogłębiania relacji ze społeczeństwem. Bazuje na instruktorach będących członkami ochotniczych straży pożarnych, mających odpowiednie uprawnienia nadane przez Akademię, którzy szkolą swoich kolegów w różnych dziedzinach pożarnictwa.

fot.1 Chilijscy strażacy obchodzą swoje święto 30 czerwca - data ta upamiętnia powstanie pierwszej ochotniczej straży pożarnej w Chile - w mieście Valparaíso, po wielkim pożarze w porcie.

Reprezentacja krajowa

Poszczególne ochotnicze straże pożarne w Chile różnią się wielkością, zasobami i położeniem geograficznym. Akademia stara się zapewnić jednolity rozwój formacji w całym kraju poprzez kursy gwarantujące strażakom ten sam poziom przygotowania, zgodny z międzynarodowymi normami. Szkoła skoncentrowała swoje działania na dwóch aspektach: szkoleniu instruktorów i przygotowaniu materiałów dydaktycznych. Dzięki temu straże pożarne zlokalizowane w najbardziej odległych zakątkach kraju mogą korzystać z kursów Akademii na równi z tymi, które znajdują się w większych miastach.

Zasadniczą rolę odgrywają ośrodki regionalne, ponieważ decentralizują swoje działania i są w stanie dostosować tematykę kursów do lokalnych realiów. Obecnie każdy z regionów kraju ma centralę, która koordynuje wszystkie działania szkoleniowe w regionie, dostarcza swoim instruktorom informacji i aktualnych danych oraz kontaktuje się z jednostkami na poziomie centralnym.

Ośrodki szkoleniowe Akademii są zarządzane przez JNBC i mają infrastrukturę zaprojektowaną tak, by strażacy mogli przećwiczyć różne działania ratownicze, w których wezmą udział.

Programy szkolenia

Proces szkolenia obejmuje trzy poziomy - początkowy, operacyjny i profesjonalny. Pierwszy z nich skupia się na przekazaniu strażakowi podstawowych umiejętności potrzebnych do uczestniczenia w działaniach zespołu reagowania kryzysowego, zarówno w sensie technicznym, jak i w zakresie wartości przyświecających tej formacji. Na poziomie operacyjnym strażacy uczą się technik gaśniczych oraz takiej współpracy w zespole, by optymalnie wykonywać zadania zlecone przez oficera lub strażaka kierującego akcją. Trzeci z poziomów pozwala zaś strażakom na pogłębienie wiedzy w dziedzinie reagowania kryzysowego i gaszenia pożarów. Stanowi on uzupełnienie poprzednich etapów kształcenia i koncentruje się na doskonaleniu różnych procedur ratowniczych. To najbardziej złożony etap edukacji, a jego celem jest przygotowanie kadry do kierowania działaniami ratowniczymi podczas pożarów budynków i pojazdów oraz zdarzeń z udziałem elektryczności i gazu czy substancji niebezpiecznych.

Osobnym aspektem kształcenia są kursy specjalistyczne. Są one powiązane z realiami danych obszarów geograficznych lub przemysłowych, a także typowymi i specyficznymi działaniami o większej złożoności, takimi jak ratownictwo miejskie, ratownictwo samochodowe, ratownictwo górnicze czy kierowanie pojazdami ratowniczymi.

fot.2  W Chile strażak nie otrzymuje wynagrodzenia ani emerytury za swoją społeczną pracę. Pomoc innym to zaszczyt i sprawa honoru - taki pogląd leży u podstaw tej służby. W szeregach straży są inżynierowie, architekci, prawnicy, lekarze i wiele innych osób zdolnych do niesienia pomocy w obliczu różnorodnych zagrożeń.

Wezwanie na 132

Wszystkie ochotnicze straże pożarne zostały wyposażone w centrum alarmowe; pracujący w nich operatorzy rejestrują zgłoszenia (numer alarmowy w Chile to 132) i za pomocą specjalnych planów (w niektórych przypadkach zdigitalizowanych) lokalizują miejsce zdarzenia i określają, która straż pożarna - w zależności od specjalizacji - powinna zareagować na alarm, po czym przekazują go do odpowiedniej straży, najczęściej za pomocą systemów radiowych.

Po odebraniu alarmu gospodarz remizy, który jest działaczem funkcyjnym, natychmiast - w czasie krótszym niż minuta - wyjeżdża wozem strażackim wraz ze strażakami znajdującymi się w danym momencie w remizie. W zależności od charakteru zagrożenia dyspozytor może zadysponować więcej niż jedną straż pożarną, a w razie potrzeby również jednostki specjalistyczne.

Samochód wyjeżdża nawet wtedy, kiedy w remizie nie ma żadnych strażaków oprócz pełniącego dyżur. Ochotnicy są wówczas informowani o miejscu wezwania przez odbiorniki radiowe i jadą bezpośrednio na miejsce zdarzenia, świadomi, że w wozie znajdą sprzęt niezbędny do podjęcia działań. Reagowanie na nagłe wypadki w nocy należy do zadań straży nocnej, składającej się z ochotników, którzy śpią w remizie, w specjalnie wyposażonych dormitoriach, z całym sprzętem gotowym do natychmiastowego wyjazdu wozem.

W dużych miastach średni czas od momentu przyjęcia zgłoszenia do przyjazdu na miejsce zdarzenia pierwszych strażaków wynosi mniej niż 5 minut. Do nich należy przekazanie wstępnego meldunku z opisem zastanej sytuacji do centrali i zarządzenie, jeśli to konieczne, dodatkowych zasobów. W razie potrzeby centrum alarmowe zwraca się do pobliskich straży pożarnych o udzielenie wsparcia.

Centrum jest również odpowiedzialne za komunikację z innymi podmiotami uczestniczącymi w akcji ratowniczej: karabinierami, służbą zdrowia, CONAF (Corporación Nacional Forestal - organizacją non-profit ochrony lasów) czy dostawcami wody, prądu i gazu.

Dowodzenie obejmuje oficer najwyższy rangą lub najstarszy strażak znajdujący się na miejscu zdarzenia. Przekazuje je wtedy, gdy na miejsce dotrze strażak wyższy rangą. Co ciekawe, do strażaków należy nie tylko ratowanie ludzi i mienia, lecz także sporządzenie raportu wskazującego źródło i przyczynę pożaru. To zadanie spoczywające na naczelniku ochotniczej straży pożarnej, która uczestniczyła w akcji ratowniczej. Wiąże się to z koniecznością przeprowadzenia dochodzenia, zazwyczaj przez dział analiz technicznych ochotniczej straży pożarnej.

Pamela Ossa Rivera jest dziennikarką Universidad Católica del Norte - Chile, konsultantką ds. komunikacji i menadżerką kultury regionu Antofagasta
fot. arch. Chilijskiej Ochotniczej Straży Pożarnej