Bezpiecznie w Arkadach

Prezydent USA Joe Biden przybył do Polski z wizytą tuż przed rocznicą ataku Rosji na Ukrainę - w tym kontekście jego obecność miała szczególne znaczenie. Nic dziwnego zatem, że na przemówienie polityka ściągnęły tłumy. W jaki sposób zapewniono bezpieczeństwo zgromadzonym? Jak wyglądała organizacja i warunki ewakuacji, nad którymi czuwała Państwowa Straż Pożarna?

Organizator każdej imprezy o charakterze masowym jest odpowiedzialny za zapewnienie szeroko pojętego bezpieczeństwa jej uczestników. Należy jednak od razu zaznaczyć, że wymagania prawne w tym zakresie są zróżnicowane, w zależności od kryteriów funkcjonalnych (charakteru) imprezy, pozwalających zakwalifikować ją do jednej z poniższych kategorii:

• imprezy masowe, tj. imprezy sportowe oraz imprezy artystyczno-rozrywkowe z dużą liczbą uczestników - ich zabezpieczenie jest zdefiniowane w ustawie z dnia 20 marca 2009 r. o bezpieczeństwie imprez masowych;
• imprezy na drogach publicznych, wymagające ich wykorzystania w sposób szczególny, definiowane wymaganiami rozdziału 5 ustawy Prawo o ruchu drogowym;
• zgromadzenia publiczne, których zasady i tryb organizowania, odbywania oraz rozwiązywania definiuje ustawa Prawo o zgromadzeniach;
• imprezy o charakterze religijnym, których symboliczne wymagania zdefiniowano w dziewięciu ustawach regulujących stosunek państwa do Kościoła katolickiego oraz kościołów innych wyznań zarejestrowanych w Polsce;
• imprezy organizowane na mocy przepisów szczególnych, często określanych mianem specustaw (np. UEFA EURO 2012 czy ŚDM 2016);
• inne imprezy, niemieszczące się w przytoczonych definicjach, w tym wydarzenia i święta państwowe organizowane przez Kancelarię Prezydenta RP, Kancelarię Premiera RP, ambasady innych państw w Polsce, także poza ich placówkami.

W przypadku imprez wymienionych w pierwszych trzech punktach łatwiej zorganizować bezpieczne uczestnictwo w uroczystości - te kwestie zostały bardziej lub mniej szczegółowo doprecyzowane w przepisach prawa. Jeśli zaś chodzi o imprezy zdefiniowane w pozostałych punktach, sytuacja jest nieco bardziej złożona i niejednokrotnie stanowi przedmiot dyskusji w środowiskach zajmujących się tą kwestią w sposób naukowy lub praktyczny. 

Charakterystyka wydarzenia

Przemówienie Joe Bidena w Arkadach Kubickiego z 21 lutego jest przykładem wydarzenia, które należy przypisać do kategorii imprez zdefiniowanej w ostatnim z przedstawionych powyżej punktów. Organizatorem była Ambasada USA w Polsce, przy ścisłej współpracy z Kancelarią Prezydenta RP, na terenie zarządzanym przez dyrektora Zamku Królewskiego w Warszawie. To również wydarzenie, które niezależnie od kontekstu (sytuacja geopolityczna, obecność prezydenta USA, znaczenie wizyty, tempo przygotowań, miejsce organizacji wydarzenia, oczekiwana odpowiedzialność wobec organizatora) wymaga dużego zaangażowania i współdziałania wszystkich służb i instytucji odpowiedzialnych za zapewnienie bezpieczeństwa.

PSP to formacja doświadczona we wspieraniu zarówno Kancelarii Prezydenta RP, jak i Kancelarii Premiera RP przy organizacji wydarzeń tego typu. Uczestniczy od 2016 r. w opracowaniu założeń i planów ewakuacji z analogicznych - choć często również znacznie większych (pod względem liczby uczestników, ale i rozmiaru powierzchni) - wydarzeń, zatem i tym razem przygotowała założenia do planu ewakuacji uroczystości w Arkadach Kubickiego. Prace zainicjowane przez funkcjonariuszy SGSP na dalszych etapach były wspierane i nadzorowane przez funkcjonariuszy PSP wszystkich poziomów organizacyjnych formacji, poczynając od Komendy Miejskiej i Komendy Wojewódzkiej, właściwych dla miejsca organizacji uroczystości, aż po Komendę Główną. Wśród szczegółowo zdefiniowanych zagadnień znalazły się m.in.:

• kontekst uroczystości,
• opis elementów organizacyjnych,
• możliwe zagrożenia,
• referencyjne warianty ewakuacji,
• wielojęzyczne treści komunikatów ewakuacyjnych,
• sposoby działania i potrzeby podmiotów uczestniczących w zabezpieczeniu uroczystości,
• wymagania dotyczące dróg ewakuacyjnych oraz wyjść ewakuacyjnych,
• odpowiedzialność i sposób wykonania oznaczeń kierunków ewakuacji i wyjść ewakuacyjnych,
• wymagania i oczekiwania wobec osób odpowiedzialnych za podjęcie decyzji o ewakuacji uczestników uroczystości oraz osób wspierających kierowanie ewakuacją,
• sposób zapoznania z planem ewakuacji.

Każde z wymienionych zagadnień jest dość złożone. Z tego względu w dalszych rozważaniach ograniczę się do zasygnalizowania zasadniczych kwestii, przedstawienia zakresu wsparcia funkcjonariuszy PSP w działaniach organizatora zmierzających do utrzymania drożności dróg i wyjść ewakuacyjnych z terenu uroczystości oraz kierowania ewakuacją, a także sformułowania najważniejszych wniosków. 

Założenia planu ewakuacji

Doświadczenia PSP w określaniu wymagań dla planów ewakuacji z podobnych uroczystości w głównej mierze koncentrowały się na wskazywaniu minimalnej sumarycznej szerokości wyjść ewakuacyjnych dla planowanej liczby uczestników, a także scharakteryzowaniu wymagań i obowiązków organizatora w kwestii zapewnienia drożności oraz odpowiedniego oznakowania kierunków i wyjść ewakuacyjnych. Wydarzenia organizowane na terenach z założenia zamkniętych, jak ten w Arkadach Kubickiego, w pewnym sensie odwracają nakreślony porządek. Przedmiotem głównego zainteresowania nie jest szerokość wyjść ewakuacyjnych, ponieważ ich rolę pełnią dostępne bramy i furtki o określonych wymiarach, a określenie maksymalnej liczby osób, które mogą uczestniczyć w wydarzeniu na danym terenie. Elementem branym pod uwagę jest również zakładany czas ewakuacji wszystkich uczestników uroczystości z tego terenu.

Wprawdzie żadne rozwiązania normatywno-prawne nie określają, w jaki sposób definiować warunki krytyczne dla uroczystości organizowanych na wolnym powietrzu, a tym samym po jakim czasie mogą wystąpić owe warunki, jednak z pomocą przychodzą rozwiązania brytyjskie. Przewodnik „Fire safety risk assesment. Open air events and venues” (Londyn 2007) proponuje trzy zakresy czasów ewakuacji z wydarzeń organizowanych w otwartych przestrzeniach, sprzężone bezpośrednio z oceną ryzyka występowania zagrożeń:

• do 5 min - wydarzenia o podwyższonym stopniu ryzyka,
• 5 min - 10 min - wydarzenia o średnim (normalnym) stopniu ryzyka,
• powyżej 10 min - wydarzenia o niskim stopniu ryzyka.

Określenie tzw. czasu ewakuacji uczestników z uroczystości zawsze jest sprawą indywidualną, konsultowaną z innymi służbami, które na podstawie danych uzyskanych na drodze działań operacyjno-rozpoznawczych dostarczają informacji dotyczących poziomu ryzyka wystąpienia zagrożeń, a tym samym pośrednio uczestniczą w podjęciu decyzji co do zakładanego czasu ewakuacji uczestników. Podobnie rzecz miała się w przypadku wydarzenia w Arkadach Kubickiego.

Opracowane przez PSP założenia do planu ewakuacji zawierały m.in. jej możliwe warianty. W kilku referencyjnych scenariuszach zakładano dostępność części lub wszystkich wyjść ewakuacyjnych, co przy sumarycznej, a nie poszerzalnej z założenia szerokości dostępnych wyjść przekładało się na konkretną rekomendowaną liczbę uczestników, których przebywanie naraz na określonym terenie w tym samym czasie można uznać za ciągle bezpieczne.

Założenia do planu ewakuacji zawierały także wymagania w zakresie oświetlenia dróg i wyjść ewakuacyjnych (jest to szczególnie ważne, jeśli chociażby część uroczystości odbywa się po zmroku) oraz zasady ich oznaczania z wykorzystaniem tzw. znaków bezpieczeństwa. Wspomniane wymogi  zostały zaimplementowane wprost z zasad wiedzy technicznej z normy PN-EN 1838 „Zastosowanie oświetlenia. Oświetlenie awaryjne”, a te odnoszące się do oznakowania kierunków ewakuacji i wyjść ewakuacyjnych z norm PN-EN ISO 7010 oraz ISO 16069 „Graphical symbols - Safety signs - Safety way guidance systems (SWGS)”. Z kolei zasady określające dostrzegalność znaków bezpieczeństwa określono z pomocą rozdziału 5 normy PN-EN 1838 „Zastosowanie oświetlenia. Oświetlenie awaryjne”.

Odpowiedzialność za zapewnienie drożności dróg ewakuacyjnych i wyjść organizacyjnych oraz ich oznakowania i oświetlenia z założenia leży po stronie organizatora. Należy jednak pamiętać, że w przypadku niektórych wydarzeń w praktyce jest to trudne do wyegzekwowania. Z drugiej strony w takiej sytuacji koniec końców w interesie PSP jest wspieranie organizatora, jeśli - niezależnie od powodów - nie jest on w stanie dopełnić swoich obowiązków. W przypadku gdy w sytuacji kryzysowej organizator nie będzie w stanie zapewnić warunków bezpiecznej ewakuacji, siłą rzeczy zwróci się o pomoc do PSP wprost lub też działania w tym zakresie przejmie KDR.

Odpowiedzialność za podjęcie decyzji o ewakuacji uczestników w pierwszej kolejności spoczywa na organizatorze, a w dopiero w sytuacji zagrożenia życia i zdrowia ludzi - także na kierującym działaniem ratowniczym. Należy jednak pamiętać, że decyzja ta jest podejmowana w ostateczności, kiedy inne sposoby działania nie gwarantują zapewnienia należytego poziomu bezpieczeństwa uczestników uroczystości. Z założenia zapada w skrajnych warunkach, m.in. dlatego, że w praktyce oznacza zakończenie uroczystości.

Zróżnicowanie uczestników wydarzenia wyznacza zakres i język komunikacji z nimi. Jako że niemożliwe jest określenie narodowości wszystkich osób biorących w nim udział, do przygotowania treści komunikatów ewakuacyjnych wykorzystuje się trzy, cztery główne języki, w tym języki używane w kraju organizatora, język międzynarodowy, te wykorzystywane w dyplomacji oraz języki uczestników uroczystości licznie reprezentujących określoną narodowość.

W opracowanym planie określone zostały również działania przedstawicieli innych służb realizujących zadania wspierające organizatora, których aktywność wiąże się bezpośrednio z obowiązkami PSP. Obszary działań są uzgadnianie podczas odpraw i spotkań roboczych służb przygotowujących plan zabezpieczenia uroczystości. Ważne jest zapoznanie się z nim oraz stosowanie uzgodnionych rozwiązań przez wszystkie zaangażowane strony.

Na potrzeby zabezpieczenia wizyty Joe Bidena w ogrodach zamkowych wykorzystano sprawdzoną, wypracowaną wspólnie na przestrzeni kilku ostatnich lat praktykę uzgodnień między zaangażowanymi stronami i podziału odpowiedzialności. Z jednej strony skoncentrowano się na realizacji zadań ustawowych każdej formacji, z drugiej zaś na obszarze współdziałania z innymi służbami wspierającymi organizatora w zapewnieniu bezpieczeństwa uczestnikom uroczystości. 

Drożność dróg i wyjść, kierowanie ewakuacją

Aby wesprzeć organizatora w zabezpieczeniu uroczystości, PSP realizowała następujące zadania:

• zapewnienie znaków bezpieczeństwa oraz ich rozmieszczenie w sposób jednoznacznie umożliwiający identyfikację dostępnych kierunków ewakuacji oraz wyjść ewakuacyjnych;
• nadzór nad zabezpieczeniem infrastruktury uroczystości znajdującej się w pobliżu wyjść ewakuacyjnych;
• nadzór nad usunięciem, przestawieniem np. stołów, krzeseł, kartonów, elementów czasowej infrastruktury gastronomicznej lub wygrodzeniem wszystkich potencjalnych przeszkód znajdujących się na drodze przemieszczania się ludzi (np. odciągów, kratownic, telebimów, teleskopów i podpór);
• dopilnowanie, by w czasie uroczystości zostały otwarte wszystkie bramy (w tym bramy przesuwne oraz brama otwierana do środka);
• monitorowanie ruchu przemieszczania się ludzi w granicach terenu uroczystości;
• zapewnienie drożności stref buforowych w obrębie bramy głównej oraz w strefie dojścia do bramy północnej;
• ustanowienie osób odpowiedzialnych za otwarcie wszystkich wyjść ewakuacyjnych;
• opracowanie zasad bezpiecznej ewakuacji, w tym dotyczących niezawężania strumieni ewakuujących się osób;
• współpraca w wyznaczonych strefach odpowiedzialności z przedstawicielami pozostałych służb, głównie Policji, Służby Ochrony Państwa oraz Sił Zbrojnych RP.

Działania te stanowiły tylko jedną z podoperacji realizowaną przez PSP w Arkadach Kubickiego. Przeprowadzili je wyznaczeni i przeszkoleni funkcjonariusze, stanowiący siły wydzielone z Centralnego Odwodu Operacyjnego. 

Podsumowanie i wnioski dla PSP

Działania naszej formacji podzielone zostały na cztery etapy: przyjęcie założeń do planu ewakuacji (1), udział w organizacji przygotowania uroczystości (2), realizacja zadań w czasie uroczystości (3), prace post factum, skoncentrowane na przeprowadzeniu odprawy w miejscu uroczystości bezpośrednio po jej zakończeniu, inwentaryzacji i ewidencji zgromadzonych materiałów (głównie wideo i foto) oraz zdefiniowaniu wniosków i rekomendacji dla PSP na użytek udziału w analogicznych wydarzeniach w przyszłości. Zostały one przedstawione poniżej.

• Zasadnicza odpowiedzialność w zakresie organizacji i zapewnienia warunków bezpiecznej ewakuacji uczestników, w tym oświetlenie i oznakowanie dróg, kierunków oraz wyjść ewakuacyjnych spoczywa na organizatorze, niemniej jednak w niektórych przypadkach wymaga nie tylko nadzoru, ale i bezpośredniego wsparcia ze strony PSP.
• Udzielenie pomocy organizatorowi w realizacji spoczywających na nim zadań leży w końcowym interesie PSP. W kryzysowej sytuacji to strażacy przez podjęcie działań operacyjnych przejmą od organizatora odpowiedzialność w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa uczestnikom uroczystości. Lepsze rozwiązanie to działanie prewencyjne, w tym także nadzór i wsparcie, niż interwencja w trudniejszych warunkach operacyjnych, podczas prowadzenia działań mających na celu ochronę życia i zdrowia uczestników.
• Prezentowany obszar zaangażowania PSP stanowi kolejny obok działalności operacyjnej aspekt wykorzystania formacji na rzecz zapewnienia szeroko pojętego bezpieczeństwa powszechnego. Zarówno działalność planistyczna w zakresie operacyjnym, jak i związana z przygotowywanymi założeniami do planu ewakuacji muszą każdorazowo być ze sobą sprzężone.
• Upowszechnianiu omawianych zagadnień, w tym rozwiązań dotyczących imprez o charakterze masowym, mogą służyć spotkania tematyczne, fora wymiany informacji i samodoskonalenie.

Działania PSP na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa uczestników uroczystości w Arkadach Kubickiego na każdym etapie realizowane były w ścisłej współpracy z pozostałymi służbami na podstawie wypracowanego wcześniej modelu. Cechuje się on jasno zdefiniowanymi potrzebami i oczekiwaniami, wspólnym, ujednoliconym, zrozumiałym dla wszystkich językiem, wspólnym planowaniem i  uzgodnieniami na każdym etapie, wzajemnym informowaniem się w takim zakresie, jak to konieczne, zrozumieniem specyfiki zadań własnych i innych służb oraz określeniem priorytetu ich realizacji, współpracą na rzecz wsparcia organizatora, przygotowaniem i działaniem według jednego planu ewakuacji, uznaniem odpowiedzialności poszczególnych służb za konkretne obszary i wyznaczeniem osób funkcyjnych do realizacji określonych zadań.

Podsumowując zaangażowanie PSP w zabezpieczenie uroczystości z udziałem prezydenta USA Joe Bidena w Arkadach Kubickiego, nie wolno zapominać o zadaniach w obszarze operacyjnym. Niniejszy tekst koncentruje się jednak na opisie zaangażowania PSP w opracowanie założeń do planu ewakuacji oraz działań wspierających organizatora w zakresie utrzymania drożności dróg i wyjść ewakuacyjnych z terenu uroczystości oraz ich odpowiedniego oznakowania i oświetlenia.