Bezpiecznie to skutecznie

Wyszkolenie strażaka zaczyna się od wyszkolenia dobrego instruktora. Ten wie, jak bezpiecznie i fachowo przeprowadzić zajęcia. Przy szkoleniu z pożarów wewnętrznych nabiera to szczególnego znaczenia.

Praca strażaka wiąże się z wieloma zagrożeniami. Praktycznie podczas każdej akcji ratowniczo-gaśniczej wystawiony jest na niebezpieczeństwo. Wielu z tych zagrożeń nie sposób przewidzieć, inne zostały rozpoznane dość dobrze. W przypadku wewnętrznych działań gaśniczych będą wynikały przede wszystkim z pracy w atmosferze nienadającej się do bezpośredniego oddychania, z wysokiej temperatury wytworzonej przez pożar czy też z ograniczonej bądź zerowej widoczności. Wszystko to może spowodować utratę orientacji czy zagubienie. To z kolei doprowadzić może do trudności w opuszczeniu strefy zagrożonej przed wyczerpaniem się zapasu powietrza [1].

Trenażery i unifikacja szkoleń

Obserwujemy dziś wzrost oczekiwań społeczeństwa wobec skuteczności i precyzji działań podczas gaszenia pożarów wewnątrz budynków. Jednocześnie zmiany technologii budowania domów oraz używanych materiałów wykończeniowych spowodowały wzrost dynamiki rozprzestrzeniania się pożarów. Spotykamy się z materiałami, które w czasie pożaru wydzielają znaczną ilość palnego i toksycznego dymu, dlatego szkolenia strażaków powinny być przeprowadzane w warunkach zbliżonych do rzeczywistych, pod nadzorem wykwalifikowanych instruktorów. Takie warunki możemy pozorować podczas kontrolowanego pożaru w komorach ogniowych.

Komenda Główna Państwowej Straży Pożarnej w 2018 r. zakończyła projekt wyposażania szkół pożarniczych oraz ośrodków szkolenia komend wojewódzkich PSP w 22 wielokontenerowe symulatory do ćwiczeń w zakresie gaszenia pożarów wewnętrznych. Projekt ten miał na celu stworzenie na terenie całego kraju ustandaryzowanych warunków procesu doskonalenia zawodowego z gaszenia pożarów wewnętrznych. Wcześniej, w 2015 r., komendant główny PSP podpisał „Program szkolenia z zakresu gaszenia pożarów wewnętrznych”, rozpoczynając proces regulowania omawianych zagadnień na poziomie centralnym. Stworzono założenia do prowadzenia szkoleń, uwzględniające przygotowanie pierwszej grupy instruktorów przez osoby będące współautorami programu szkolenia, realizację kolejnych szkoleń w wyznaczonych lokalizacjach, wzory dokumentacji szkoleń. Przeprowadzono również w Olsztynie szkolenie zgrywające dla wąskiej grupy instruktorów, wyznaczonych do szkolenia kadry instruktorskiej. Przedsięwzięcia te miały na celu wprowadzenie oraz utrzymanie unifikacji na poziomie krajowym, odpowiadającej ujednoliconej bazie stanowisk do ćwiczeń, jak też programowi szkolenia wdrożonemu na szczeblu centralnym.

Realizacja szkoleń potwierdziła wcześniejsze założenia: podczas szkolenia w warunkach realnych bardzo ważną rolę odgrywają instruktorzy. Są to osoby, które poprzez kontrolowanie warunków rozwoju pożaru w czasie ćwiczenia mają wpływ na bezpieczeństwo uczestników szkolenia. Proces szkolenia tych osób ma znaczenie kluczowe dla jakości szkoleń na terenie kraju. Dlatego też od 2015 r. szkoły aspirantów PSP oraz wybrane ośrodki szkolenia KW PSP prowadzą proces szkolenia instruktorów gaszenia pożarów wewnętrznych z wykorzystaniem kontenerów. Instruktorzy stają się osobami odpowiedzialnymi za prowadzenie szkoleń w sposób gwarantujący bezpieczeństwo uczestników przy odzwierciedleniu rzeczywistych warunków pożaru.

Program szkolenia wraz z odpowiednim przygotowaniem kadry szkolącej gwarantuje bezpieczny przebieg procesu, przy nastawieniu na skuteczne kształtowanie wysokich kompetencji i kwalifikacji. Jednocześnie, mając na uwadze fakt, że prowadzone ćwiczenia są jedynie symulacją prawdziwych zdarzeń, instruktor musi zwracać uwagę szkolących się na istotne różnice między ćwiczeniami a realnymi działaniami. Musi kreować odpowiedni kontekst prowadzonych zajęć.

Dbanie o zdrowie

Strażak prowadzący ćwiczenia lub działania ratownicze podczas gaszenia pożarów wewnętrznych narażony jest na działanie dymu oraz gazowych produktów spalania, ma on także kontakt z zanieczyszczonymi ubraniami specjalnymi i sprzętem OUO. Podczas pożaru materiały wytwarzają substancje drażniące, duszące i kancerogenne. Wymienione lotne produkty spalania możemy spotkać na każdym etapie ćwiczeń lub działań gaśniczych oraz podczas kontaktu z zanieczyszczonymi ubraniami specjalnymi. Dlatego też podczas takich szkoleń szczególną uwagę należy zwracać na zasady BHP oraz przedstawiać sposoby zdejmowania ubrania specjalnego i postępowania z nim po wyjściu z komory ogniowej. Dobrą praktyką jest trening tych elementów przed pierwszym ćwiczeniem oraz oznaczenie „STREFA CZYSTA”, w której obowiązuje zakaz przebywania osób w zabrudzonych ubraniach specjalnych. Wspomniane zagadnienia stanowią integralną część programu szkolenia (rozdział III.1). Znalazły też odzwierciedlenie w skrypcie do realizacji szkoleń, który aktualnie przechodzi proces recenzji w KG PSP.
Warto zauważyć, że strażacy to grupa zawodowa o podwyższonym ryzyku zatrucia tlenkiem węgla i związanych z tym późnych powikłań. W ciągu służby poddawani są przewlekłej ekspozycji na tlenek węgla i inne szkodliwe substancje. Należy pamiętać, że oprócz ekspozycji dróg oddechowych występuje u nich też skórne wchłanianie toksyn podczas prowadzenia akcji ratowniczo-gaśniczych (często wielogodzinnych). Ich kontakt z toksynami jest krótki, ponieważ mierniki jakości i składu powietrza, w które są wyposażeni, zasygnalizują obecność progowych stężeń tlenku węgla w powietrzu i strażacy wycofają się z zagrożonej strefy. Niestety, zanim to nastąpi, każdy z ratowników wykona kilka wdechów, a szkodliwa substancja dostanie się do organizmu. W skali kilkunastu lat pracy może to skutkować tzw. późnymi powikłaniami i pojawieniem się chorób neurodegeneracyjnych [2]. Z tego powodu instruktorzy prowadzący zajęcia powinny zwracać szczególną uwagę na zagrożenia i stosować bezwzględnie sprzęt OUO podczas ćwiczeń. Potwierdzeniem występowania tych zagrożeń jest wynik pomiarów prowadzonych podczas ćwiczeń z wykorzystaniem trenażerów: miernik wielogazowy oddalony od paleniska na około 12 m na wysokości drzwi kontenera wskazywał stężenia CO na poziomie 50 ppm.
Osoba prowadząca szkolenia podczas pokazów rozwoju i przebiegu pożaru w tzw. małym domku dla lalek jest  narażona na oddziaływania szkodliwych substancji, tak więc zaleca się prowadzenie zajęć przez dwóch instruktorów - jeden z nich  zabezpieczony jest w sprzęt OUO, a drugi co najmniej w półmaskę twarzową wielokrotnego użytku z filtropochłaniaczem i goglami. Sprzęt ten  jest nieodzownym elementem poprawiającym bezpieczeństwo i komfort pracy. Właściwy dobór, konserwacja oraz przechowywanie środków ochrony osobistej zapewnia ochronę użytkownika przed zanieczyszczeniami w powietrzu podczas zajęć. Mimo najlepszego sprzętu nieprzestrzeganie zaleceń i ograniczeń zawartych w instrukcjach użytkowania lub niewłaściwe dopasowanie czy nienoszenie przez cały czas właściwego, kompletnego zabezpieczenia może mieć niekorzystny wpływ na zdrowie.

Podnoszenie poprzeczki

Z uwagi na poziom trudności szkolenia należyta staranność i rozsądek powinny charakteryzować również podejście do osób ćwiczących. Aby zapobiec psychicznym przeciążeniom (np. stres, atak paniki), powinno się stopniowo podwyższać poziom trudności ćwiczenia. Przed każdym szkoleniem należy szczegółowo omówić ich cel, oczekiwania, kontekst. Na zmniejszenie bądź eliminację czynnika psychonerwowego znaczący wpływ mają profesjonalnie i pewnie działający instruktorzy, którzy podczas treningów są ciągle na miejscu i z którymi można w każdej chwili porozmawiać. Podczas prowadzenia szkolenia z otwartym ogniem należy zwracać uwagę na indywidualne predyspozycje każdego ze strażaków w grupie. Po zakończeniu danego scenariusza ważne jest ponowne omówienie założeń, podsumowanie przebiegu oraz zaakcentowanie dobrych stron, jak również elementów wymagających poprawy. Ustalenie sygnałów gestowych stosowanych podczas ćwiczenia (np. polecenie zastosowania konkretnej techniki operowania prądem gaśniczym), w szczególności sygnałów nakazujących przerwanie ćwiczenia i opuszczenie stanowiska, to obowiązek instruktorów i ważny element bezpieczeństwa podczas szkolenia.

Źródło: opracowanie własne Volkmar [3]