Auschwitz-Birkenau – 75 lat od wyzwolenia

302 funkcjonariuszy PSP i druhów OSP, 77 zastępów oraz blisko cztery miesiące ciężkiej, intensywnej pracy pionu kontrolno-rozpoznawczego - to bilans operacji wojewódzkiej, w ramach której małopolscy strażacy w dniach 26-29 stycznia 2020 r. zabezpieczali jubileuszowe obchody 75. rocznicy wyzwolenia niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego i zagłady Auschwitz-Birkenau.

27 stycznia 1945 r. został wyzwolony przez oddziały armii czerwonej niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i ośrodek zagłady Auschwitz oraz jego pobliska część Auschwitz II - Birkenau. Obozy te Niemcy zlokalizowali nieopodal miasta Oświęcim.

Decyzją ONZ 27 stycznia obchodzimy Międzynarodowy Dzień Pamięci o Ofiarach Holokaustu. Tym samym Auschwitz jest miejscem szczególnym, choć należy pamiętać, że więziono w nim i mordowano nie tylko Żydów. Obóz zagłady pochłonął ponad milion sto tysięcy istnień ludzkich różnych narodowości.

Teren i obiekty byłego obozu są obecnie zarządzane przez Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu. Każdego roku obiekty muzeum odwiedza ponad dwa miliony osób. Ponadto placówka ta organizuje szereg wydarzeń i uroczystości upamiętniających ofiary totalitarnego terroru, w tym cykliczne uroczystości religijne i państwowe, z udziałem głów państw. Mająca symboliczny wymiar 75. rocznica wyzwolenia musiała zyskać wymiar szczególny. Sytuacja polityczna na świecie sprawiła, że obchody były tym większym wyzwaniem dla służb odpowiedzialnych za bezpieczeństwo - również w aspekcie ochrony przeciwpożarowej.

Przygotowania wstępne

Szacowano, że w uroczystościach i inicjatywach towarzyszących rocznicy weźmie udział około 4000 zaproszonych gości. Nie jest to dużo w porównaniu do Światowych Dni Młodzieży w 2016 r. - w ich kulminacyjnym momencie, mszy na Brzegach koło Krakowa odprawianej przez papieża Franciszka, uczestniczyło blisko trzy miliony ludzi. Istotę zabezpieczenia uroczystości w Auschwitz determinowała ich międzynarodowa ranga . W obchodach wziął udział prezydent RP oraz blisko 60 delegacji zagranicznych, których obecność wymagała zabezpieczenia przez Służbę Ochrony Państwa. Było to kilkaset najważniejszych osób z całego świata, które w jednym czasie miały zgromadzić się na terenie muzeum.

Schemat przygotowań był podobny, jak w przypadku innych wydarzeń o charakterze masowym. Dokonano rozpoznania zagrożeń i ich analizy, oszacowano zabezpieczenie operacyjne. Są jednak różnice, bowiem wydarzenia na terenie muzeum Auschwitz-Birkenau nie są imprezami masowymi w rozumieniu znanej wszystkim ustawy, lecz zgromadzeniami, wymagającymi zezwolenia wojewody małopolskiego. W tym miejscu należy dodać, że muzeum Auschwitz to łącznie ponad 150 obiektów budowlanych, których część znajduje się w Oświęcimiu, przy ruchliwych ulicach i w zabudowie miejskiej, a pozostałe na otwartym terenie w sąsiedniej Brzezince. Tam też, w Brzezince, u zbiegu ul. Męczeństwa Narodów i Ofiar Faszyzmu, zlokalizowano główne uroczystości. Dlatego aby wznieść halę głównych wydarzeń, organizator musiał przejąć czasowo w użytkowanie część terenu gminnego oraz uzyskać zgodę zarządcy dróg na jej wykorzystanie w sposób szczególny. Sama hala powstawała według projektu budowlanego uzgodnionego z rzeczoznawcą ds. zabezpieczeń przeciwpożarowych oraz z konserwatorem zabytków, ale w trybie zgłoszenia, czyli bez możliwości przeprowadzenia typowych czynności odbiorowych przez PSP i PINB. Nie znaczy to, że obiekt powstawał bez ich nadzoru i że istotnych uwag organizatorzy by nie uwzględnili.

Kolejnym ważnym ogniwem w łańcuchu przygotowań była budowa dodatkowej drogi odciążającej, która miała za zadanie przejęcie ruchu kołowego na skrzyżowaniu ulic - to bowiem na ponad miesiąc znalazło się pod podłogą hali. Mimo opóźnień udało się na czas zapewnić przejezdność tego fragmentu miasta i przeprowadzić niezbędne odbiory.

Przygotowania zaawansowane

Ostatnia faza przygotowań rozpoczęła się 22 listopada, w muzeum odbyło się wówczas spotkanie organizacyjne w szerokim gronie, z udziałem wszystkich służb i podmiotów zaangażowanych w przygotowania. Przedstawiony został na nim harmonogram głównych uroczystości i wydarzeń towarzyszących, który już miał się nie zmieniać. To pozwoliło na przeniesienie zamiarów organizatorów na grunt rozkazów poszczególnych służb. Przygotowania objęły dziewięć powiatów i pięć województw. W ślad za tym komendant główny PSP przydzielił zadania szczegółowe komendom wojewódzkim i powiatowym/miejskim, równocześnie polecając cotygodniowe raportowanie o postępach przygotowań.

Przygotowania prewencyjne objęły pięć głównych grup obiektów: obiekty tymczasowe, obiekty spotkań towarzyszących, teren uroczystości zasadniczych, obiekty hotelarskie oraz porty lotnicze. Lista obiektów wymagających kontroli kształtowała się dosłownie do ostatnich dni. Zgodnie z ww. kategoryzacją prowadzono czynności kontrolno-rozpoznawcze i rozpoznanie operacyjne obiektów oraz sporządzano karty charakterystyki obiektów i terenu, poczynając od portów lotniczych w Warszawie, Krakowie, Łodzi, Wrocławiu, Katowicach-Pyrzowicach, Rzeszowie i Nowym Dworze Mazowieckim, a na hotelach i pozostałych obiektach uroczystości głównych na terenie samego muzeum i miasta Oświęcim kończąc.

Szczególnie ważne były hotele na terenie Oświęcimia i Krakowa, jako miejsca noclegu byłych więźniów i prezydenta RP oraz pobytu największej liczby delegacji zagranicznych. W sumie do obsługi uroczystości i wydarzeń towarzyszących wytypowanych zostało 25 obiektów hotelarskich: po trzy w Warszawie i Katowicach, jeden w Trzebini, trzy w Oświęcimiu i aż 15 w Krakowie.

Funkcjonariusze Komendy Powiatowej PSP w Oświęcimiu w ramach przygotowań skontrolowali 13 budynków na terenie muzeum, dla których sporządzono karty charakterystyki. Ponadto opracowano odrębne karty dla terenów muzeum w Oświęcimiu i Brzezince. Przygotowania objęły też inne obiekty na terenie miasta Oświęcim, przeznaczone dla wydarzeń towarzyszących: zamek, bibliotekę, dwa budynki uczelni oraz budynek usługowy w Brzezince (siedzibę sztabu Policji) i docelowe miejsca ewakuacji, na które zostały wyznaczone dwie hale sportowe. We wszystkich obiektach funkcjonariusze JRG w Oświęcimiu przeprowadzili rozpoznanie operacyjne, z ćwiczebną oceną przejezdności dróg pożarowych oraz ich dostępności dla rozłożeniem sprzętu specjalistycznego. Zwrócono uwagę na przeciwpożarowe zaopatrzenie w wodę oraz sprawność monitoringu pożarowego. 

Dodatkowe i nietypowe działania PSP

Po przeanalizowaniu sytuacji i po sugestiach ze strony PSP w celu zminimalizowania ryzyka wojewoda małopolski wydał zarządzenie o czasowym zakazie transportu kolejowego i drogowego towarów niebezpiecznych i ruchu pojazdów nienormatywnych na terenie miasta Oświęcim i miejscowości Brzezinka. Co warto podkreślić, kontrole w obiektach prowadziły wszystkie służby PSP, nie tylko kontrolno-rozpoznawcza. Wzięli w nich udział przedstawiciele komórek: operacyjnej, kwatermistrzowskiej i organizacyjno-kadrowej.

Sukces przygotowań zależał od bieżącego wykonywania poleceń przełożonych oraz koordynacji działań poszczególnych komórek komendy, jak i od inicjatywy własnej. Niebagatelne znaczenie dla przepływu informacji miały wideokonferencje, w których uczestniczyli przedstawiciele Komendy Główną PSP i zaangażowanych komend wojewódzkich, powiatowych i miejskich PSP.

Równie ważne były doświadczenia i schematy działania wypracowane na przestrzeni kilkunastu lat, podczas zabezpieczeń wizyt Ojca Świętego oraz Światowych Dni Młodzieży. Znajomość własnego powiatu przez funkcjonariuszy Komendy Powiatowej PSP w Oświęcimiu, a w przypadku muzeum Auschwitz dosłownie parametrów każdej drogi i bramy wjazdowej, pozwalała oczekiwać na główne uroczystości z dużym spokojem.

Ostatnie dni przygotowań to wiele godzin spędzonych na miejscu, poświęconych na dopilnowanie: ustawienia i montażu krzeseł, wyposażenia obiektów tymczasowych w oświetlenie awaryjne, wyświetlania i rozgłaszania komunikatów ewakuacyjnych, lokalizacji urządzeń grzewczych, zbiorników ON i agregatów prądotwórczych, masztów oświetleniowych, prowadzenia tras kablowych, wyznaczenia stanowisk dla prasy i telewizji, rozmieszczenia w hali detektorów tlenku węgla itp. Dość powiedzieć, że ostateczna gotowość obiektu została osiągnięta po południu w niedzielę 26 stycznia. Dopiero wtedy podpisano protokół z czynności kontrolno-rozpoznawczych, a w karcie obiektu można było odnotować stanowisko pozytywne i zameldować o prawidłowym przygotowaniu budynku. Swoją kontrolę zakończył wówczas również PINB w Oświęcimiu.

Przebieg i skala uroczystości

Główne uroczystości zaplanowano na 27 stycznia w godz. 15.00-18.00, pod dachem hali nr 1 (patrz ramka). Po ich zakończeniu delegacje zagraniczne, liczące w sumie ok. 300 osób, przeszły pod odległy o ok. 500 m pomnik Ofiar Faszyzmu, gdzie zapaliły znicze i oddały hołd pomordowanym. Dodatkowo na terenie Auschwitz II Birkenau wyznaczono tzw. sektor otwarty - dla maks. 1000 osób.

Wydarzenia towarzyszące odbywały się na terenie Oświęcimia już od 26 stycznia. W gmachu biblioteki miejskiej miało miejsce spotkanie z byłymi więźniami, a w Centrum Dialogu i Modlitwy została odprawiona msza święta. Dzień 27 stycznia rozpoczął się od oddania hołdu pomordowanym m.in. przez byłych więźniów i prezydenta RP pod tzw. Ścianą Straceń, na terenie muzeum w Oświęcimiu. Następnie w budynkach pobliskiej Małopolskiej Uczelni Państwowej odbywały się spotkania bilateralne delegacji państwowych, z udziałem m.in. prezydenta RP, zakończone wspólną konferencją prasową. W tym samym czasie delegacje państwowe miały możliwość zwiedzania obiektów wystawowych w muzeum. Samo muzeum było w tym dniu niedostępne dla osób spoza zgłoszonych oficjalnych delegacji zagranicznych.    

Całość uroczystości obsługiwały dwa centra prasowe, ulokowane w budynkach muzealnych: w Brzezince (tzw. Sauna) oraz w Oświęcimiu (tzw. Stary Teatr).

Zabezpieczenie operacyjne

Działania operacyjne PSP realizowane były na wielu płaszczyznach. Oprócz zabezpieczenia przeciwpożarowego głównych uroczystości istotne było zaplanowanie zabezpieczenia pod katem zagrożeń związanych z CBRNE, w tym przygotowanie dekontaminacji wstępnej. Należało również zabezpieczyć główne tras przejazdowych kolumn delegacji zagranicznych ochranianych przez Służbę Ochrony Państwa. Dodatkowego zabezpieczenia wymagały hotele w Krakowie i Oświęcimiu, w których zatrzymały się najważniejsze delegacje. Całość przedsięwzięć została uregulowana w dokumencie pn. „Plan zabezpieczenia operacyjnego 75. rocznicy wyzwolenia niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego i zagłady Auschwitz-Birkenau w dniach 26-29 stycznia 2020 r. pk. Rocznica 75”, który został sporządzony zgodnie z „Ramowymi wytycznymi do zabezpieczenia ważnych imprez, uroczystości lub wydarzeń oraz opracowania planu zabezpieczenia operacyjnego” (KG PSP, lipiec 2018 r.). Wytyczne te były m.in. pokłosiem zabezpieczania Światowych Dni Młodzieży w 2016 r.

Całością przedsięwzięcia dowodził zastępca małopolskiego komendanta wojewódzkiego PSP st. bryg. Piotr Filipek. Aby zapewnić efektywną koordynację działań, w miejscu głównych uroczystości został powołany sztab operacji, kierowany przez naczelnika Wydziału Operacyjnego KW PSP w Krakowie. Działania przebiegły w ramach sześciu podoperacji na terenie Małopolski, głównie w powiecie oświęcimskim, a także w powiatach chrzanowskim, krakowskim oraz na obszarze województwa śląskiego. Struktura zabezpieczenia na terenie woj. małopolskiego przedstawiała się następująco:

Operacja „Oświęcim” - komendant powiatowy PSP w Oświęcimiu

• podoperacja „Brzezinka” - realizowana na terenie miejsca głównych uroczystości. Obejmowała m.in. zabezpieczenie w zakresie przeciwpożarowym, rozpoznawanie zagrożeń w obszarze CBRNE oraz dekontaminację wstępną - pakiety dekontaminacyjne stanowiły wyposażenie wszystkich samochodów gaśniczych będących na miejscu. Dodatkowo gotowych do zadysponowania było około 5000 pakietów. Zabezpieczenie w Brzezince realizowały zastępy z Wadowic, Wolbromia, Oświęcimia oraz Specjalistyczna Grupa Ratownictwa Chemiczno-Ekologicznego „Kraków 6” z rozpoznaniem chemicznym oraz z urządzeniem do zdalnej detekcji skażeń;
• podoperacja „Dekontaminacja” - zadanie to mieli realizować funkcjonariusze ze Specjalistycznej Grupy Ratownictwa Chemiczno-Ekologicznego „Oświęcim” przy wsparciu druhów z OSP Brzeszcze z powiatu oświęcimskiego;
• podoperacja ,,Odwód” - wsparcie działań związanych z zabezpieczeniem operacji „Oświęcim” miała wykonać Specjalistyczna Grupa Ratownictwa Chemiczno-Ekologicznego „Kraków 6”. Dodatkowo na czas kulminacyjnych uroczystości utworzony został posterunek specjalistyczny do monitorowania atmosfery poprzez urządzenie do zdalnej detekcji skażeń SGRChem-Eko „Tarnów 1”. Jednocześnie zabezpieczenie powiatu wspierali strażacy z JRG 5 KM PSP w Krakowie oraz druhowie z OSP Oświęcim i OSP Brzezinka;
• podoperacja ,,Trasa” - realizowana 27 stycznia, miała na celu zabezpieczenie przejazdu pojazdów delegacji zagranicznych oraz najważniejszych osób w państwie na odcinkach dróg pomiędzy lotniskami, hotelami oraz miejscem głównych uroczystości.

Operacja „Kraków”

• podoperacja „Hotele” - polegała na wytypowaniu sił i środków do realizacji ewentualnych działań ratowniczych i ewakuacyjnych w hotelach, w których przebywały delegacje zagraniczne;
• podoperacja „Lotnisko” - zabezpieczała obiekt lotniska Kraków Airport podczas przylotów i odlotów w dniach od 26 do 29 stycznia.

W ramach odwodu operacyjnego oraz z uwagi na rangę uroczystości w stan gotowości postawiona została również Kompania Gaśnicza SMOK-1.

Wnioski

• Konieczny jest udział przedstawiciela PSP we wszelkiego rodzaju spotkaniach organizacyjnych oraz rekonesansach na każdym etapie tych prac.
• Należy dążyć do jak najwcześniejszego uzyskania dokumentacji ppoż. opracowanej dla uroczystości, by w porę żądać wprowadzenia koniecznych korekt i uzupełnień.
• W pracach sztabu należy wykorzystywać dostępne środki na bazie SDŁ. Użycie sprzętu multimedialnego, internetu, telewizji, podglądu z kamer daje możliwość bardzo efektywnego działania.
• Należy zapraszać stałych przedstawicieli innych służb do prac w sztabie PSP.
• Bardzo dobrze sprawdziło się wykorzystywanie rozwiązań chmurowych podczas sporządzania planu zabezpieczenia oraz w trakcie trwania zabezpieczenia. Dzięki temu każda jednostka organizacyjna PSP zaangażowana w zabezpieczenie uroczystości miała pełny dostęp do aktualnych informacji.