Wyjątkowe święto

Każde miasto słynie z własnych zwyczajów, tradycji i kultury. Lokalne inicjatywy często wynikają z niezwykle ciekawej historii danego regionu. Współcześnie jednak ciężko je utrzymać ze względu na zanik etosu rodzimej kultury. Istnieje wszak miasto, w którym mimo historycznych przeciwności losu mieszkańcy nieprzerwanie od ponad 320 lat celebrują swoją pożarniczą tradycję, czyli Święto Ogniowe w Żorach.

Pożary stanowiły istotną część historii tego miasta od początku jego istnienia – na przestrzeni lat trawiły jego ciasną i drewnianą zabudową. Żory płonęły ponad 30 razy od 1522 r. do 1882 r. Miasto ogniowe ma zatem swoje ogniowe święto.

Miasto i śląski fojer fest

Żory to miasto na prawach powiatu, zlokalizowane w południowej Polsce, w województwie śląskim. Historycznie leżą na Górnym Śląsku, na Płaskowyżu Rybnickim nad rzeką Rudą, graniczą z powiatami mikołowskim, pszczyńskim i rybnickim oraz miastami Jastrzębie-Zdrój i Rybnik. Są jednym z miast należących do Rybnickiego Okręgu Węglowego.

Pierwsza wzmianka o wsi Żory pochodzi z 1258 r. 24 lutego 1272 r. książę opolsko-raciborski Władysław podpisał umowę, która przewidywała przejście wsi pod jego władzę oraz lokację miasta na prawie magdeburskim. Żory stały się własnością książąt górnośląskich z rodu Piastów. Przekształcono je wówczas w obronne miasto Civitas Sari – to dlatego miały historycznie owalny kształt z prostokątnym rynkiem, dwiema bramami (krakowską i cieszyńską) oraz murami, które istnieją do dziś. W 1526 r. Żory zaczęły wchodzić w skład monarchii habsburskiej, a w 1742 r. znalazły się pod panowaniem pruskim.

Nazwa miasta Żory nie jest jednoznaczna. Jedna z teorii wywodzi ją ze staropolszczyzny, od wyżarzania, wypalania lasów, będącego pierwszym etapem zakładania stałej osady w danym miejscu.

Jednym z największych pożarów, które można wymienić jako istotne dla dalszych losów miasta, był ten z 1552 r. – strawił on połowę jego powierzchni. Pożar z 1661 r. objął zaś już większość zabudowań, nienaruszone pozostało tylko kilka domów i mieszczące się w mieście więzienie. Z powodu braku odpowiednich warunków do życia wielu mieszkańców opuściło wtedy Żory.

W pożarze w 1702 r., w którym spłonęły doszczętnie drewniana zabudowa rynku i większość domów przy pobliskich ulicach, a ogień nie oszczędził nawet nowej kopuły kościoła św. Filipa i Jakuba, śmierć poniósł burmistrz miasta Marcin Scholtz, który zatruł się czadem. Wtedy mieszkańcy Żor postanowili przechodzić ulicami miasta w procesji błagalnej, z prośbą do Boga o ochronę przed ogniem – i tak na pamiątkę tamtego pożaru w jego rocznicę (11 maja) od ponad 320 lat prawie co roku ulicami miasta przechodzi procesja złożona z mieszkańców miasta, a ogień stał się symbolem miasta Żory.

Pożary jednak nadal nawiedzały miasto. W 1807 r. w pożarze spłonęło ponad 150 budynków, w tym karczma, synagoga oraz średniowieczny drewniany kościół pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny. Do 1939 r. Święto Ogniowe było dniem wolnym od pracy za sprawą jego kościelno-państwowego charakteru, a mieszkańcy przygotowywali się do uroczystości związanych z obchodami.

Podczas okupacji hitlerowskiej Święto Ogniowe nie było organizowane, a pierwsza procesja, w której uczestniczyli mieszkańcy miasta, odbyła się zaraz po wojnie w 1946 r. Potem, w okresie stalinizmu, uroczystości nadal się nie odbywały.

Śląski fojer fest przywrócono do życia w drugiej połowie XX w. dzięki zaangażowaniu ówczesnego proboszcza i dzięki temu mieszkańcy zaczęli ponownie kultywować swoją tradycję. Jest to jedyne obchodzone w Europie Święto Ogniowe, w tym roku zostało wpisane na Krajową Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego, a 16 maja w Muzeum Miejskim odbyło się spotkanie poświęcone pracom związanym z tym wpisem.

Żorscy strażacy z ogniową tradycją

Zarówno dla mieszkańców, jaki i dla strażaków z regionu żorskiego 11 maja jest bardzo ważnym dniem. Obchody Święta Ogniowego rozpoczynają się od apelu strażackiego organizowanego na rynku, będącego okazją do corocznego podsumowania działalności straży pożarnej w mieście. Strażacy bardzo angażują się w organizację Święta Ogniowego i w jego obchody, dodając mu tym samym niezwykłego klimatu oraz budując ducha wspólnoty w społeczności Żor.

Miasto Żory łączy przypadający 4 maja Dzień Świętego Floriana ze Świętem Ogniowym i to właśnie tradycyjnie 11 maja żorscy strażacy organizują swoje obchody, rozpoczynając całe ogniowe wydarzenie. W tegorocznej uroczystości brali udział prezydent miasta Waldemar Socha, komendant wojewódzki st. bryg. Wojciech Kruczek oraz komendanci ościennych powiatów. Zaproszeni byli również przedstawiciele władz państwowych, samorządowych i społeczności lokalnej. Święto Ogniowe jest okazją do celebracji służby i posługi zarówno przez strażaków zawodowych, jak i ochotników. Na to wydarzenie często przybywają goście z regionu, a także delegacje współpracujących z miastem strażaków ochotników z Czech i Słowacji.

W tym roku przypadał również wyjątkowy jubileusz 25-lecia powstania Komendy Miejskiej Państwowej Straży Pożarnej w Żorach. Uroczystości przewodniczyli komendant miejski PSP w Żorach mł. bryg. Krzysztof Ograbek oraz jego zastępca mł. bryg. Kazimierz Szendera.

Po zakończeniu uroczystej zbiórki komendant miejski wraz z asystującym pocztem sztandarowym i przedstawicielami innych organizacji w Żorach biorą zazwyczaj udział w mszy św. w intencji mieszkańców miasta, a następnie idą w procesji ogniowej ulicami starego miasta. Na zakończenie obchodów spora grupa strażaków reprezentujących Komendę Miejską w Żorach startuje w Biegu Ogniowym, w którym mierzą się w zmaganiach o czołowe miejsca w kategorii „Superstrażak” (jest również oczywiście kategoria pań).

Przebieg Święta Ogniowego

W ten piękny majowy wieczór wszystko zaczyna się od mszy św. w kościele Świętych Apostołów Filipa i Jakuba w Żorach, gdzie od ponad 300 lat ludzie gromadzą się w modlitwie, prosząc Boga, by chronił ich miasto przed pożarami, a następnie spod kościoła rusza procesja teoforyczna, czyli uroczysty obrzęd z najświętszym sakramentem, podczas którego mieszkańcy modlą się, idąc ulicami starej części miasta i celebrują istotę żorskiego Święta Ogniowego.

Po procesji na rynku odbywają się zazwyczaj koncerty lub różnego rodzaju festiwale artystyczne, w formie pokazów wizualnych, widowisk laserowych z elementami pirotechnicznymi lub mappingu, czyli projekcji animacji na wybranych elementach obiektu. Pokazy nawiązują oczywiście do motywu ognia.

Miejskie władze oraz Wydział Kultury i Sportu Urzędu Miasta dbają o to, aby Święto Ogniowe przyciągało wszystkich żorzan i mieszkańców regionu, kultywowało i promowało tradycję unikalną na skalę Polski. Stąd troska także o jego wymiar rozrywkowy. Co roku organizowane są rozmaite atrakcje dla mieszkańców w różnym wieku, tak młodszych, jak i starszych, aby każdy znalazł wśród nich coś dla siebie.

Bieg ogniowy

Późnym wieczorem odbywa się tradycyjny już Bieg Ogniowy. Pomysłodawcami przedsięwzięcia byli przedstawiciele klubu sportowego HRmax Żory. Chcieli oni wykreować imprezę ruchową dla mieszkańców, a ponieważ w Święto Ogniowe w Żorach zaangażowani są wszyscy żorzanie, połączenie jego obchodów ze sportową inicjatywą okazało się znakomitym pomysłem. Bieg organizują Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji oraz Stowarzyszenie HRmax Żory.

Pierwsza edycja biegu przypadła na 2013 r. i od tego czasu niezmiennie odbywa się wspólny wieczorny bieg ulicami miasta. Uczestniczą w nim mieszkańcy oraz coraz większe grono biegaczy, którzy w ten szczególny dzień przyjeżdżają odwiedzić miasto i doświadczyć niezwykłej atmosfery Święta Ogniowego. Zjawiają się dużo wcześniej, by odebrać pakiet atrakcji startowych, uczestniczą również w procesji. Od kilku lat tuż przed biegiem odbywa się koncert na rynku, będący dodatkowym magnesem dla biegaczy.

Sam bieg to dystans 5 km i choć trasa nie jest uznawana za najłatwiejszą, to chętnych na przemierzenie jej i przeżycie nocnej przygody z Żorskim Biegiem Ogniowym nie brakuje. Przez ponad dekadę zarejestrowało się w nim ponad 6 tys. osób, co daje ponad 600 uczestników na każdy bieg. Przed pandemią w 2019 r. wzięło w nim udział ponad 900 zawodników, w tym roku wystartowało 688  –  rywalizowali w różnych kategoriach, m.in. „Najlepszy żorzanin” oraz „Najlepsza żorzanka”. Wszyscy uczestnicy biegu otrzymują pamiątkowy gadżet w postaci paska do otrzymanego numeru startowego oraz medale, a zwycięzcy poszczególnych kategorii – nagrody finansowe i rzeczowe.

Atmosfera biegu krąży cały czas wokół ognia, straży pożarnej i Święta Ogniowego i to jest głównym celem tego wydarzenia, aby każdy tutaj poczuł ten niepowtarzalny klimat ognia, sportu, tradycji oraz specyfiki miasta Żory.

Muzeum ognia

Do historii pożarów w Żorach nawiązuje także otwarte w grudniu 2014 r. Muzeum Ognia. Jest to nowoczesny obiekt o niezwykłych kształtach, łączący funkcje edukacyjne i rozrywkowe. Ekspozycja tego wyjątkowego centrum nauki poświęcona jest wiedzy na temat energii i ognia od czasów najdawniejszych aż do dnia dzisiejszego.

Podczas wizyty można przeprowadzić aż 85 eksperymentów i doświadczeń, dowiedzieć się, jak działa fizyka i chemia, a także przejść przez ścianę ognia – jedyną w Polsce instalację z płomieni. Na odwiedzających Muzeum Ognia czeka wiele fascynujących atrakcji, projekcja filmu, który kompleksowo omawia tematykę ognia oraz zestawy zadań i pytań, które pogłębiają ich wiedzę.

Istnieje też możliwość uczestniczenia w warsztatach edukacyjnych, które ułatwiają zrozumienie potężnego żywiołu, jakim jest ogień.

Dlaczego Święto Ogniowe jest tak ważne?

Jego myśl przewodnia pokazuje, że jest to część żorskiej, lokalnej tożsamości. Wiele osób identyfikuje się z istotnymi elementami kultury miasta, jego parafią oraz właśnie Świętem Ogniowym. Najcenniejszą wartością tego święta, oprócz kultywowania tradycji, jest integracja społeczeństwa. Mieszkańcy jednoczą się niezależnie od wieku, wyznania czy hierarchii społecznej. Miasto stara się, aby na każdym etapie obchodów podkreślić charakter Święta Ogniowego, czyli wieloletniej historii i wyjątkowej kultury miasta związanej z pożarami i ogniem.

Fenomen tego święta polega na trwałości jego tradycji – wydarzenie, które miało swój początek u zarania XVIII w., jest nadal obchodzone i wkomponowuje się w obecną rzeczywistość, mimo upływu czasu, zmieniającego się świata i różnych wydarzeń historycznych, które dotknęły miasto. Przez trzy wieki Święto Ogniowe trwa w żorskich sercach i to jest jego wielką siłą. Stało się znakiem rozpoznawczym i prawdziwą wizytówką miasta.

Natalia Łobos pochodzi z Żor, obecnie jest studentką Akademii Pożarniczej, odbywała praktyki w Komendzie Głównej PSP w redakcji ,,Przeglądu Pożarniczego”