Woda dla ludności

Zapewnienie zbiorowego zaopatrzenia w wodę przeznaczoną do spożycia w odpowiedniej ilości i jakości oraz ochrona ujęć wody, wodociągów i oczyszczalni ścieków jest jednym z podstawowych zadań państwa, realizowanym na szczeblu administracji samorządowej (zbiorowe zaopatrzenie w wodę i zbiorowe odprowadzanie ścieków to zadanie własne gminy) oraz administracji rządowej (w zakresie przygotowania norm prawnych i sprawowania nadzoru).

Najwyższa Izba Kontroli (NIK) w informacji o wynikach kontroli w obszarze Zapewnienie bezpieczeństwa zaopatrzenia w wodę wybranych jednostek samorządu terytorialnego na wypadek sytuacji kryzysowych (LWR.430.2.2023 nr ewid. 91/2023/P/23/087/LWR) wskazuje, że w obecnym systemie prawnym brakuje jednolitego uregulowania kwestii zapewnienia bezpieczeństwa zaopatrzenia w wodę mieszkańców gmin. Jednocześnie zwraca uwagę na uwzględnienie podczas prac legislacyjnych nad nowymi regulacjami z zakresu obrony cywilnej i zarządzania kryzysowego zmian prawa dotyczących określenia warunków zabezpieczenia w gminach dostaw wody w sytuacjach kryzysowych oraz podkreśla istotną rolę gmin w przeprowadzaniu:

• kompleksowej (i cyklicznej) identyfikacji zagrożeń dotyczących zachowania ciągłości zaopatrzenia w wodę mieszkańców w odpowiedniej ilości i jakości w sytuacjach kryzysowych oraz oceny ryzyka ich wystąpienia,
• kompleksowego planowania działań i zasobów na rzecz zabezpieczenia dostaw wody w sytuacjach kryzysowych w powiązaniu z prowadzoną (cyklicznie) identyfikacją i oceną ryzyka, o której mowa wyżej.

Obecnie do przepisów prawa regulujących problematykę zaopatrzenia w wodę oraz ochrony ujęć wody, wodociągów i oczyszczalni ścieków można zaliczyć:

• ustawę z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (t.j. DzU z 2024 r. poz. 757),
• ustawę z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo wodne (t.j. DzU z 2023 r. poz. 1478 ze zm.),
• ustawę o zarządzaniu kryzysowym z dnia 26 kwietnia 2007 r. (t.j. DzU z 2024 r. poz. 834),
• ustawę z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia (t.j. DzU z 2021 r.poz. 1995).

Gminy jako podstawowe jednostki samorządu terytorialnego zobowiązane są do świadczenia usług komunalnych w zakresie zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego odprowadzania ścieków (art. 3.1 ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków).

Na podstawie art. 50 ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo wodne wody, jako integralna część środowiska, podlegają ochronie – niezależnie od tego, czyją stanowią własność. Celem ochrony wód jest między innymi zapewnienie zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia przez ludzi (art. 51 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne).

Ochrona ujęć wody i systemów zaopatrzenia

Zapewnieniu odpowiedniej jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi i zaopatrzenia zakładów wymagających wody wysokiej jakości, a także ochrony zasobów wodnych służy ustanawianie stref ochronnych ujęć wody oraz obszarów ochronnych zbiorników wód śródlądowych. Strefę ochronną ujęcia wody stanowi obszar, na którym obowiązują zakazy, nakazy i ograniczenia w zakresie użytkowania gruntów oraz korzystania z wody. Na terenie ochrony bezpośredniej ujęć wód podziemnych oraz powierzchniowych zabronione jest użytkowanie gruntów do celów niezwiązanych z eksploatacją ujęcia wody. Teren ochrony bezpośredniej musi być ogrodzony, a jego granice przebiegające przez wody powierzchniowe oznaczone rozmieszczonymi w widocznych miejscach stałymi znakami stojącymi lub pływającymi. Na ogrodzeniu oraz znakach należy umieścić tablice z informacją o ustanowieniu strefy ochronnej oraz zakazie wstępu dla osób nieupoważnionych. Teren należy zagospodarować zielenią, ścieki odprowadzać poza jego granice oraz ograniczyć do niezbędnych potrzeb przebywanie osób niezatrudnionych przy obsłudze urządzeń służących do poboru wody (art. 120-130 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne).

W planowaniu działań związanych ze zbiorowym zaopatrzeniem w wodę należy również rozważyć możliwość wykorzystania normy PN-EN 15975-2:2013-12 dotyczącej bezpieczeństwa zaopatrzenia w wodę do spożycia – wytycznych odnoszących się do zarządzania kryzysowego i ryzyka, części drugiej normy odnoszącej się do zarządzania ryzykiem.

Ważnym zadaniem w zakresie bilansowania zaopatrzenia w wodę w sytuacji kryzysowej jest skuteczna współpraca między organami administracji publicznej i operatorami systemu zbiorowego zaopatrzenia w wodę.

Prawo wodne zmierza do zabezpieczenia odpowiedniej jakości wody, natomiast ochrona ujęć wody czy oczyszczalni ścieków, ze względu na ważny interes publiczny, może stać się tak samo istotnym przedsięwzięciem w sferze zarządzania kryzysowego oraz w obszarze obronności państwa.

Zgodnie z art. 3 ppkt 2 lit. f) ustawy o zarządzaniu kryzysowym z dnia 26 kwietnia 2007 r. infrastruktura krytyczna obejmuje systemy zaopatrzenia w wodę jako jedną z usług kluczowych dla bezpieczeństwa państwa i jego obywateli. Celem ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia jest natomiast zapewnienie ochrony tych miejsc. W myśl art. 5 ust. 2 pkt 3 lit. a) tejże ustawy w zakresie bezpieczeństwa publicznego ochronie podlegają między innymi zakłady, obiekty i urządzenia mające istotne znaczenie dla funkcjonowania aglomeracji miejskich, których zniszczenie lub uszkodzenie może stanowić zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi oraz środowiska, w szczególności elektrownie, ciepłownie, ujęcia wody, wodociągi i oczyszczalnie ścieków.

W obecnej sytuacji geopolitycznej ochrona ujęć wody powinna zaliczać się do zadań priorytetowych, realizowanych przez władze wszystkich szczebli zarządzania w państwie w celu zagwarantowania ludności akceptowalnego poziomu bezpieczeństwa.

Działania władz

Na mocy art. 5 ust. 6 ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia wojewoda, w drodze decyzji, może umieścić w ewidencji znajdujące się na terenie województwa obszary, obiekty i urządzenia innych podmiotów, niepozostających w układzie zależności, o którym mowa w ust. 3. Decyzja administracyjna wydana w tej sprawie przez wojewodę powinna wyczerpywać treść art. 104 i 107 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. DzU z 2024 r. poz. 572).

Kierownik jednostki, który bezpośrednio zarządza obszarami, obiektami i urządzeniami umieszczonymi w ewidencji prowadzonej przez wojewodę, lub upoważniona przez niego osoba są obowiązani uzgadniać z właściwym terytorialnie komendantem wojewódzkim Policji plan ochrony tych obszarów, obiektów i urządzeń. Plan ochrony powinien:

• uwzględniać charakter produkcji lub rodzaj działalności jednostki;
• zawierać analizę stanu potencjalnych zagrożeń i aktualnego stanu bezpieczeństwa jednostki;
• podawać ocenę aktualnego stanu ochrony jednostki;
• zawierać dane dotyczące specjalistycznej uzbrojonej formacji ochronnej, a w tym:

- stan etatowy,

- rodzaj oraz ilość uzbrojenia i wyposażenia,

- sposób zabezpieczenia broni i amunicji;

• uwzględniać dane dotyczące rodzaju zabezpieczeń technicznych;
• definiować zasady organizacji i wykonywania ochrony jednostki.

Komendant wojewódzki Policji przy uzgadnianiu planu ochrony bierze pod uwagę potencjalny stan zagrożenia jednostki oraz wymagania określone w obowiązujących przepisach prawa. Odmowa uzgodnienia planu ochrony następuje w drodze decyzji.

Doświadczenia i dobre praktyki wynikające z prac nad tworzeniem i aktualizacją dokumentacji zapewnienia funkcjonowania publicznych urządzeń zaopatrzenia w wodę w warunkach specjalnych (kryzysowych) sporządzanej przez jednostki samorządowe na podstawie przepisów odnoszących się do zadań szefów obrony cywilnej (do 23 kwietnia 2022 r., czyli do wejścia w życie ustawy o obronie Ojczyzny) wskazują, że istotnym zagadnieniem w obszarze zaopatrzenia w wodę i ochrony ujęć wody powinno być:

• ustalenie obiegu informacji i sposobu powiadamiania osób decyzyjnych i mieszkańców gminy (miasta) na wypadek skażenia lub pogorszenia jakości wody przeznaczonej do spożycia,
• określenie sposobu zabezpieczenia dostaw wody w warunkach specjalnych (kryzysowych) dla mieszkańców gminy (miasta),
• dokonywanie bieżącej aktualizacji wykazu podmiotów przewidzianych do awaryjnego zaopatrywania mieszkańców gminy (miasta) w wodę i posiadanego przez te podmioty sprzętu,
• właściwe oznakowanie ujęć wody oraz sztucznych krytych zbiorników wody pitnej w układach wodociągowych na terenie gminy (miasta),
• dokonywanie bieżącej aktualizacji bazy danych dotyczącej liczby mieszkańców oraz producentów żywności działających na terenie gminy (miasta) i przewidzianych do awaryjnego zaopatrywania w wodę w warunkach specjalnych (kryzysowych),
• wprowadzenie całodobowego monitoringu na terenach ujęć wody oraz dbałość
  o czystość i zabezpieczenie stref ochronnych ujęć wody,
• kupowanie agregatów prądotwórczych, aby zapewnić pracę wodociągów w sytuacjach awaryjnego braku energii elektrycznej,
• rozbudowywanie bądź przebudowywanie wodociągów dla zabezpieczenia dostaw wody przy awarii określonych odcinków sieci wodociągowej.

Ponadto w informacji dotyczącej kontroli NIK zauważa, że prawidłowe ustalenie zapotrzebowania gminy na wodę w sytuacjach kryzysowych stanowi podstawę planowania skutecznych działań przygotowawczych i reakcyjnych na jej obszarze. Ma zatem zasadniczy wpływ na zapewnienie bezpieczeństwa dostaw wody w gminach w sytuacjach kryzysowych. W ocenie NIK wszelkie działania analityczne dotyczące identyfikacji ryzyk w zakresie dotyczącym bezpieczeństwa dostaw wody w gminach są pożądane i należy traktować je jako dobrą praktykę. Jednocześnie NIK, we współpracy z biegłymi, ustaliła zbiór dobrych praktyk odnoszących się do bezpieczeństwa zaopatrzenia w wodę gmin na wypadek wystąpienia sytuacji kryzysowych. Praktyki te zostały przedstawione w załączniku nr 6.1. do informacji NIK, która dostępna jest pod adresem: https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/samorzady-zaopatrzenie-w-wode.html.