Po co nam szkoły i ośrodki szkolenia?

Żyjemy w czasach, które wymagają od nas ciągłego doskonalenia się, uczenia nowych treści i zdobywania nowych umiejętności. Już ponad 100 lat temu Karol Darwin stwierdził, że „przeżywa gatunek nie najmocniejszy, nie najinteligentniejszy, ale taki, który najlepiej przystosowuje się do zmian”.

Szybki rozwój otaczającego nas świata powoduje, że stale musimy dostosowywać się do nowych warunków. Część zmian przebiega prawie niezauważenie, część przyjmujemy z otwartością, a czasem nawet z radością, ale są też takie, które wywołują w nas niepewność, lęk czy nawet opór. Niezależnie od naszego początkowego nastawienia, nigdy do końca nie wiemy, czy dana zmiana będzie dla nas dobra, czy w dłuższej perspektywie niekorzystna. Zmian jednak nie da się uniknąć i są one wpisane w nasze życie, również to zawodowe.

Kończąc kolejne etapy nauki i wybierając zawód, musimy się liczyć z tym, że nasze kompetencje nie wystarczą nam na całą drogę zawodową i będą jedynie podstawą do zdobywania nowej wiedzy i umiejętności.

Idą zmiany

Według Raportu Światowego Forum Ekonomicznego [1] do 2025 r. blisko połowa pracowników będzie się musiała przekwalifikować, żeby znaleźć nowe stanowisko pracy. Konieczne może być zarówno zdobywanie zupełnie nowych kwalifikacji (reskilling), jak i doskonalenie umiejętności (upskilling) [2]. Do 2030 r. ponad miliard pracowników będzie musiało się nauczyć nowych sposobów wykonywania swojej pracy [3]. Żeby móc się nie tylko odnaleźć w nowej sytuacji, ale też swobodnie poruszać w środowisku pracy, nie wystarczy już wyłącznie specjalistyczna wiedza z konkretnej dziedziny. W raporcie wskazano również szereg kompetencji określonych jako kompetencje przyszłości. Wśród najbardziej pożądanych w Polsce (pokrywających się w większości z kompetencjami światowymi) wymienione zostały [4]:

• kreatywność, oryginalność i inicjatywa,
• aktywne uczenie się i strategie uczenia się,
• odporność, tolerancja na stres i elastyczność,
• rozwiązywanie złożonych problemów,
• myślenie analityczne i innowacyjne,
• korzystanie z technologii, monitorowanie i kontrola,
• nastawienie na usługi,
• myślenie krytyczne i analiza,
• projektowanie technologii oraz programowanie,
• rozumowanie, rozwiązywanie problemów oraz generowanie idei,
• zarządzanie personelem,
• inteligencja emocjonalna,
• zarządzanie finansami, zasobami materialnymi,
• przywództwo oraz wpływanie na innych,
• szkolenie, mentoring i uczenie.

Warto zwrócić uwagę, jak wysoko w rankingu znalazła się kompetencja związana z uczeniem się. Również w rankingu globalnym uczenie się i tzw. zwinność są w pierwszej piątce kompetencji przyszłości. Dlaczego wskazuję na zwinność w kontekście uczenia się? Ponieważ w tym przypadku nie oznacza ona wygimnastykowanego i gibkiego ciała, ale umiejętność dostosowywania się, otwartości na zmiany, na innych ludzi, na nowe doświadczenia, a także na nową wiedzę i umiejętności. Coraz częściej o zwinności (agility) mówi się właśnie w kontekście nauki. Czym zatem będzie zwinność uczenia się (learning agility)? To w uproszczeniu umiejętność zarówno zdobywania nowej wiedzy i umiejętności, jak i zapominania, oduczania się tego, co do tej pory było nam potrzebne do sprawnego funkcjonowania.

Amerykański pisarz i futurolog Alvin Eugene Toffler stwierdził, że „analfabetami XXI w. nie będą ci, którzy nie potrafią czytać i pisać, ale ci, którzy nie potrafią się uczyć, oduczać i uczyć na nowo” [5].

Rozwój w straży

Również rozwój Państwowej Straży Pożarnej powoduje, że musimy stale się doskonalić, ze świadomością, że nie wystarczą nam już wiedza i umiejętności zdobyte w szkole czy w czasie studiów.

Wiele umiejętności zawodowych nabywamy w toku pracy, wykonując różnego rodzaju czynności oraz współpracując z kolegami, przełożonymi i podwładnymi. Edukacja nieformalna nie może jednak w pełni zastąpić intencjonalnego doskonalenia zawodowego. Doskonalenie należy w tym wypadku rozumieć zarówno jako nabywanie nowych kwalifikacji i uprawnień, jak i doskonalenie tych już zdobytych. Powinno ono uwzględniać wiedzę i umiejętności związane ściśle nie tylko z zadaniami zawodowymi, ale także z kompetencjami osobistymi i interpersonalnymi, które choć często niedoceniane, mają ogromny wpływ na nasze funkcjonowanie w sferze zawodowej. A należy zauważyć, że również one znalazły się w grupie najbardziej pożądanych kompetencji w Polsce i w rankingu światowym.

Odpowiedzią na potrzebę doskonalenia i zdobywania nowych umiejętności, zarówno stricte zawodowych, jak i w zakresie kompetencji miękkich, są właśnie różnego rodzaju instytucje edukacyjne. Państwowa Straż Pożarna jest w tej komfortowej sytuacji, że na większość powyższych potrzeb może odpowiadać samodzielnie, dzięki posiadaniu własnych szkół i ośrodków szkolenia.

Kształcenie w zawodach (strażak, technik pożarnictwa, inżynier pożarnictwa), szkolenia pozwalające uzyskać dodatkowe kwalifikacje i uprawnienia oraz różne formy doskonalenia zawodowego to filary budowania profesjonalnej, dobrze wyszkolonej i zdolnej do reagowania na każdą sytuację formacji.

Bez sprawnie działających szkół i ośrodków szkolenia nie będzie sprawnie działającej Państwowej Straży Pożarnej, również jako organizacji uczącej się, czyli zdolnej do uczenia się (formacji jako całości i jej poszczególnych członków), adaptowania do zmieniających się warunków, wykorzystywania potencjału funkcjonariuszy i pracowników, a także ich otwartości na nowe wyzwania i doskonalenie się. Szkolenie i uczenie to również jedna ze wspomnianych powyżej kompetencji przyszłości, co pokazuje, jak ważne miejsce zajmuje szeroko pojmowana edukacja. I równie ważną rolę powinna zajmować w Państwowej Straży Pożarnej.

Po co szkoły i ośrodki szkolenia?

Szkoły i ośrodki szkolenia to miejsca, które są początkiem służby dla każdego strażaka. Powinny być jednak również miejscem, które jest na stałe wpisane w nasze życie zawodowe i ścieżkę kariery, a dla niektórych z nas może powinny stać się również miejscem ostatnim – żeby swoją wiedzę i doświadczenie przekazać kolejnym pokoleniom strażaków.

Rolą szkół i ośrodków szkolenia powinno być przede wszystkim odpowiadanie na potrzeby służby, inicjowanie działań edukacyjnych i inspirowanie do stałego doskonalenia zawodowego. Szkoły to miejsca, w których powstają nowe idee, będące początkiem zmian i rozwoju w różnych dziedzinach, również poszczególnych dziedzinach ratownictwa. Rolą szkół powinno być zatem nie tylko kształcenie kolejnych pokoleń strażaków, ale także wspieranie w rozwoju zawodowym kadry dowódczej i zarządzającej oraz kadry dydaktycznej pozostałych szkół i ośrodków szkolenia. Ośrodek szkolenia każdej z komend powinien być natomiast centrum szkolenia i doskonalenia zawodowego, centrum realizacji i koordynacji działań edukacyjnych na terenie danego województwa. Rolą ośrodka powinno być odpowiadanie na potrzeby służby poprzez analizę potrzeb szkoleniowych na terenie województwa, organizację szkoleń, a także nadzór nad realizacją doskonalenia zawodowego.

Aby wypełniać wskazane powyżej role, szkoły i ośrodki szkolenia powinny dysponować najlepszą kadrą dydaktyczną, najnowocześniejszym sprzętem i stanowiskami do ćwiczeń. To do szkół i ośrodków powinni przyjeżdżać strażacy, żeby poznać najnowsze rozwiązania techniczne czy osiągnięcia naukowe i ćwiczyć na nowoczesnych stanowiskach i na sprzęcie, który mają w swoich macierzystych jednostkach lub który za chwilę stanie się ich codziennością.

Potrzebę uczestniczenia w szeroko rozumianym doskonaleniu zawodowym można osiągnąć również wtedy, gdy oferta szkoleniowa będzie odpowiadała na potrzeby służby i jej poszczególnych członków, a także gdy szkoły i ośrodki będą dysponowały najlepszą kadrą dydaktyczną. Z jednej strony powinna to być kadra na stałe związana z daną placówką edukacyjną, ale równie ważne jest zdiagnozowanie potencjału funkcjonariuszy i pracowników, którzy mogliby zostać zaangażowani do poprowadzenia zajęć dydaktycznych na szkoleniach, gdzie organizatorem czy koordynatorem będzie szkoła lub ośrodek.

Wykorzystanie potencjału kadr jest niezwykle ważne w takiej formacji, jak Państwowa Straż Pożarna, w której możliwość wcześniejszego niż reszta społeczeństwa przechodzenia na emeryturę powoduje, że możemy bezpowrotnie tracić wraz z człowiekiem ogromny zasób wiedzy i umiejętności. Angażowanie do realizacji szkoleń najbardziej doświadczonych osób spowoduje z jednej strony, że kolejne pokolenia strażaków będą się mogły doskonalić pod okiem najlepszych, a z drugiej przełoży się wymiernie na zainteresowanie szkoleniem i doskonaleniem zawodowym. To strażacy będę chcieli przyjechać na szkolenie, wiedząc, że mogą tam spotkać najlepszych spośród nich.

Zadaniem szkół i ośrodków szkolenia powinny być zatem:

• analiza potrzeb, czyli czego potrzebuje formacja, czego moje województwo, czego poszczególne piony, a czego poszczególni funkcjonariusze i pracownicy,
• przygotowanie oferty szkoleniowej odpowiadającej na powyższe potrzeby, realizowanej z wykorzystaniem najlepszych ludzi (wykładowców i instruktorów), najnowszego sprzętu, na właściwie przygotowanych stanowiskach do ćwiczeń,
• organizacja i koordynacja kształcenia, szkolenia i doskonalenia zawodowego.

Tak rozumiana rola szkół i ośrodków szkolenia, ich wspieranie, doposażanie i traktowanie jako centrów kształcenia i doskonalenia zawodowego to droga do rozwoju Państwowej Straży Pożarnej, wykorzystania potencjału, upowszechniania wiedzy i rozwoju umiejętności. To też gwarancja, że uczenie się zacznie być traktowane nie tylko jako obowiązek, ale również jako wartość i inwestycja, a ciągła analiza potrzeb, najlepsi ludzie, najnowszy sprzęt i stanowiska do ćwiczeń to możliwości rozwoju całej formacji i każdej z osób ją tworzących.

Magdalena Stajszczak pracuje w Biurze Edukacji Komendy Głównej PSP

Przypisy

[1] “The Future of Jobs Report”, World Economic Forum, 2023.
[2] „Reskilling i upskilling – jak rozwijać swoją karierę w dobie AI”, www. blog.careerangels.eu, 19 stycznia 2024 r. (dostęp: 22.10.2024).
[3] „Kompetencje przyszłości – TOP 10 kompetencji na rynku pracy”, www.youniversity.be (dostęp: 22.10.2024).
[4] Justyna Ciećwierz, „Kompetencje przyszłości – czego warto się uczyć?”, www.zmianazawodowa.pl (dostęp: 22.10.2024).
[5] „Po co uczyć się oduczania się”, www.kwalifikacje.edu.pl (dostęp: 22.10.2024).