Od koszar do szkoły pożarniczej

Z okazji jubileuszu 30 lat istnienia Centralnej Szkoły Państwowej Straży Pożarnej w Częstochowie przedstawiamy niezwykłą historię miejsca, początki działalności szkoły i jej rozwój na przestrzeni lat.

Miejsce, które powstało w czasach zaborów, zmieniające się wraz z historią Polski, obecne na każdym etapie wojny lub pokoju, przetrwało. Dziś to znakomicie zagospodarowany teren oraz sprawnie funkcjonująca placówka edukacyjna dla strażaków. Centralna Szkoła PSP jest silna dzięki ludziom, którzy ją tworzą, niezłomna wartościami, które wyznaje i skromna w służbie społeczeństwu.

Wojskowa przeszłość

Historia miejsca, w którym stoi dziś Centralna Szkoła Państwowej Straży Pożarnej, sięga końca XIX w. Częstochowa znajdowała się wówczas w zaborze rosyjskim i podlegała Piotrkowskiemu Rządowi Gubernialnemu. Do kompetencji Rządu należały: sprawy gospodarcze, podatkowe, wyznaniowe, więziennictwo, pobór rekrutów, zaopatrzenie oddziałów wojskowych i straży ziemskiej, ustalanie granic powiatów i gmin, nadzór nad budownictwem sanitarnym oraz budową dróg i mostów, zatwierdzanie planów i kosztorysów na wznoszenie i reperację zabudowań miejskich, skarbowych, przemysłowych, domów prywatnych oraz kościołów i kaplic, sprawy zarządu miast, w tym od 1903 r. zatwierdzanie ich budżetów, kontrola ruchu ludności oraz sprawy personalne urzędników gubernialnych. Na jego czele stał gubernator mianowany przez cara. Majątek ziemski Stradom-Zacisze należał do śląskiej rodziny ewangelickiej. Ziemię wniosła w wianie Sabina Wyttek de Wytte, przy zawarciu związku małżeńskiego z inżynierem górnictwa Władysławem Bogusławskim. Był to człowiek przedsiębiorczy, aktywny działacz wielu towarzystw i spółek handlowych, prezes Ochotniczej Straży Ogniowej, członek komitetu budowy nowej wieży na Jasnej Górze w latach 1901-1906 oraz współorganizator Wystawy Przemysłu i Rolnictwa w Częstochowie w 1909 r.

Stałym problemem miasta były kwatery dla wojsk carskich – rozmieszczone najczęściej w domach prywatnych. Piotrkowski rząd gubernialny podjął decyzję o stworzeniu koszar i podpisał z inżynierem Bogusławskim kontrakt na wybudowanie zespołu budynków mieszkalnych, służbowych i gospodarczych pod dzierżawę dla armii carskiej. W Archiwum Państwowym w Częstochowie zachowały się oryginalne Szkice koszar dla 42. Mitawskiego Pułku Dragonów. Obiekt był imponujący, musiał pomieścić ponad 1000 żołnierzy i prawie 900 koni. Koszt budowy całego kompleksu przekroczył 120 000 rubli. W obiektach, ukończonych w 1908 r., zamieszkało sześć szwadronów 14. Mitawskiego Pułku Dragonów, który stacjonował w koszarach do wybuchu I wojny światowej.

W kwietniu 1921 r. pomieszczenia przekazano do użytkowania polskiemu wojsku – 7. Pułkowi Artylerii Polowej oraz II Dyonowi 4. Pułku Artylerii Ciężkiej. Po I wojnie światowej wojsko przeprowadziło bieżące naprawy i zbudowało drogę dojazdową do miasta. Od 1929 r. Koło Polskiego Białego Krzyża prowadziło działalność edukacyjną dla żołnierzy w zakresie nauki zawodu – kursy rolnicze, warsztaty krawieckie, rymarskie i stolarskie. Żołnierze aktywnie uczestniczyli w życiu kulturalnym miasta. W połowie lat 20. utworzyli orkiestrę. Przy pułku działał od 1932 r. stały teatr i chór. Żołnierze organizowali zawody sportowe, zwłaszcza konne, w których odnosili liczne sukcesy. II Dyon 4. Pułku Artylerii Ciężkiej stacjonował w Częstochowie do 1935 r., natomiast 7. Pułk Artylerii Lekkiej został zdemobilizowany na początku września 1939 r.

Wojsko polskie powróciło do koszar w 1945 r. Budynki były wówczas doszczętnie zniszczone przez okupantów niemieckich, stacjonujących tu w czasie wojny. 6. Pułk Piechoty od razu rozpoczął porządkowanie terenu oraz remont budynków. Wspomagali go mieszkańcy Częstochowy, którzy utworzyli Komitet Obywatelski oraz zgromadzili fundusze na remont koszar i modernizację obiektów jednostki. W 1956 r. 6. Pułk Piechoty przemianowany został na 6. Pułk Zmechanizowany. Żołnierze angażowali się w życie miasta – m.in. pomagali przy żniwach, rozminowywali pola. Pułk uczestniczył w akcjach przeciwpowodziowych i gasił pożary lasu. Żołnierze byli także budowniczymi trasy szybkiego ruchu E-16 (dzisiejsza 46), którą oddano do użytku w 1976 r. W koszarach pułk stacjonował do 1993 r., kiedy to zapadła decyzja o likwidacji tej jednostki wojskowej z powodu restrukturyzacji sił zbrojnych.

Państwowa Straż Pożarna

Ustawa z 1991 r. powołująca Państwową Straż Pożarną nałożyła na nią zadania obejmujące szeroko pojęte ratownictwo techniczne, chemiczne, ekologiczne, wodne i przedmedyczne. Konieczność utworzenia skutecznego krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego wykreowała potrzebę właściwej edukacji strażaków.

Zarządzeniem nr 59/94 ministra spraw wewnętrznych z dnia 21 października 1994 r. utworzono Centralną Szkołę PSP w Częstochowie i nadano jej statut. Rozpoczął się wówczas generalny remont dawnych koszar i prace związane z przystosowaniem obiektów do potrzeb edukacyjnych.

1 czerwca 1995 r. komendant główny PSP nadbrygadier Feliks Dela powołał na stanowisko komendanta CS PSP st. bryg. Teofila Jankowskiego, który pełnił wówczas funkcję pełnomocnika ds. utworzenia szkoły oraz komendanta wojewódzkiego PSP w Lesznie.

Edukacyjna działalność jednostki – główny aspekt jej istnienia – rozpoczęła się już w 1994 r., od kursów kształcenia kwalifikacyjnego podoficerów PSP. W 1996 r. dołączyło kształcenie w systemie przemiennym dla zawodu technik pożarnictwa, a w 1997 r. – nauka w systemie dziennym dla aspirantów pożarnictwa. Wraz ze zmianami podstaw programowych, rozwojem  technologii, potrzebami służby w PSP ewoluowała działalność dydaktyczna szkoły, która dziś obejmuje: dzienne studium aspirantów, szkolenie podstawowe w zawodzie strażak oraz kwalifikacyjny kurs zawodowy w zakresie BPO.03 i BPO.04 w zawodzie technik pożarnictwa. Od 1994 r. do dzisiaj szkoła wykształciła ponad 13 000 strażaków na różnym szczeblu kariery zawodowej.

Jej podstawową działalność uzupełnia oferta szkoleń specjalistycznych w zakresie: ratownictwa chemicznego i ekologicznego, przeciwdziałania zagrożeniom chemicznym, radiologicznym, nuklearnym i wybuchowym – CBRNE, transportu towarów niebezpiecznych, szkolenia kierowców pojazdów uprzywilejowanych i inspektorów ochrony przeciwpożarowej, a także zagrożeń dla strażaków ze strony prądu elektrycznego. Liczba tych kursów, prowadzonych od 2002 r. dla funkcjonariuszy PSP oraz pracowników jednostek ochrony przeciwpożarowej, przekroczyła do dziś 200.

Opiekę nad szkołą na stanowisku komendanta w kolejnych latach sprawowali: gen. bryg. Teofil Jankowski (1.06.1995 r. – 11.11.2001 r.), bryg. Elżbieta Rakowska (15.11.2001 r. – 23.06.2006 r.), st. kpt. Lesław Dereń (13.07.2006 r. – 15.07.2009 r.), st. bryg. Marek Chmiel (16.07.2009 r. – 12.05.2016 r.), st. bryg. Piotr Placek (14.06.2016 r. – 5.01.2024 r.), st. bryg. dr Damian Hajdas (p.o. 6.01.2024 r. – 3.04.2024 r.) i st. bryg. Jarosław Jankowski (od 4.04.2024 r. do dzisiaj).

Zdecydowanie najtrudniejsze zadania w kierowaniu CS PSP miał jej pierwszy komendant st. bryg. Teofil Jankowski. To on tworzył szkołę pod względem organizacyjnym, kadrowym, finansowym, a także budowlano-modernizacyjnym. W uznaniu zasług dla rozwoju polskiego pożarnictwa w 1999 r.  otrzymał z rąk prezydenta RP Aleksandra Kwaśniewskiego nominację na stopień nadbrygadiera. Zadania stojące przed kolejnymi komendantami wyznaczały współczesne im czasy oraz stale rozwijająca się jednostka. Budowa nowych obiektów, modernizacja istniejących budynków, inwestycje w nowoczesny sprzęt specjalistyczny, szkolenia dla wykładowców zaowocowały znakomitymi warunkami do nauki nie tylko dla kadetów. Od początku swojej działalności szkoła nastawiona była na współdziałanie z zagranicznymi partnerami. Pierwszą współpracę nawiązała z The Fire Service College, trwała ona do 2011 r. Swoje doświadczenia polscy i angielscy strażacy wymieniali podczas wielu spotkań, które odbywały się w CS PSP oraz w Moreton-in-Marsh w Anglii. We współpracy z niemiecką Federalną Służbą Ratownictwa Technicznego THW szkoła zorganizowała w 1998 r. IV Konferencję Grupy Doradczej ds. Poszukiwań i Ratownictwa INSARAG ONZ. W 1999 r. rozpoczęła się wymiana doświadczeń z ukraińską strażą pożarną, a w 2000 r. – ze służbą pożarniczą Republiki Czeskiej. W następnych latach CS PSP gościła przedstawicieli służb pożarniczych z Kanady, Stanów Zjednoczonych, Francji, Rosji, Chin, Białorusi, Konga i Turcji.

Nowoczesność

W 2000 r. rozpoczęła się budowa centrum szkoleniowego wraz z kompleksem hotelowym oraz nową siedzibą szkolnej jednostki ratowniczo-gaśniczej. Inwestycja została zakończona w maju 2012 r. Budynek o kubaturze 53 000 m³ mieści: dwie aule wykładowe, dwie sale konferencyjne i 57 pokoi hotelowych typu studio. Charakterystyczna jest forma budynku – w kształcie rotundy z dwoma skrzydłami (widoczne na zdjęciu).

Dzięki nowej inwestycji JRG zyskała bezpieczny i bezpośredni wyjazd na ul. Jagiellońską, pokoje do odpoczynku dla ratowników, salę do ćwiczeń z ratownictwa medycznego, pralnię ubrań specjalnych oraz stanowiska garażowe dla 10 samochodów. JRG Centralnej Szkoły PSP funkcjonuje od 1 stycznia 2000 r. w KSRG miasta Częstochowy, powiatu częstochowskiego i województwa śląskiego. Do dziś praktyczną naukę zawodu odbyło tu 2154 kadetów Dziennego Studium Aspirantów oraz 1212 słuchaczy Szkolenia Podstawowego w zawodzie strażak.

Ważnym miejscem do ćwiczenia praktycznych umiejętności dla przyszłych strażaków jest również poligon. Na 49 stano­wiskach (m.in. działania gaśnicze, ratownic­two techniczne, chemiczno-ekologiczne i wysokościowe) kadeci osiągają biegłość w udzielaniu pomocy poszkodowanym i ratowaniu życia ludzkiego. W maju 2022 r. zakończyło się uzbrajanie stanowiska poligonowego ratownictwa kolejowego. Nowy trenażer wyposażono w tory, sieć trakcyjną i pojazdy szynowe. Do szkoleń z zakresu ratownictwa chemiczno-ekologicznego jest używany specjalny wagon cysterna.

Nowelizacja przepisów dotycząca konieczności przeprowadzania minimum raz na 3 lata testów ratowników w komorze dymowej, prowadzenie zajęć dydaktycznych z kadetami oraz kursantami PSP spowodowały konieczność stworzenia w szkole nowoczesnego zaplecza w postaci kompleksu pomieszczeń i urządzeń do ćwiczeń z użyciem sprzętu ochrony układu oddechowego (OUO). Kamień węgielny pod budowę nowego obiektu został wmurowany 22 października 2022 r. W połączeniu z kompleksem szkoleniowo-laboratoryjnym zaplanowano wybudowanie hali sportowej. Dzięki pełnowymiarowym boiskom do piłki ręcznej, halowej piłki nożnej i piłki siatkowej powstaną miejsca do treningu sportowego strażaków oraz aktywnego wypoczynku dla kadetów. Położenie hali sportowej przy stadionie (wybudowanym w 1996 r.) oraz obok spikerni usprawni organizację zajęć sportowych i umożliwi prowadzenie różnych aktywności w tym samym czasie. W skład całego kompleksu sportowego wejdzie: pełnowymiarowa hala sportowa z boiskiem do piłki ręcznej, koszykowej, siatkowej i nożnej, trybuny przy hali sportowej, siłownia lub pomieszczenie ze sprzętem kardio, szatnie z prysznicami i łazienkami oraz pokoje administracyjne i wykładowe. Do dziś budowa obiektu osiągnęła etap stanu surowego zamkniętego.

Rozwój Centralnej Szkoły PSP obejmuje nie tylko zmiany w obrębie infrastruktury. To również realizacja nowych zadań i odpowiedź na wyzwania, które przynosi ze sobą współczesny świat. Państwowa Straż Pożarna od początku trwania pandemii zaangażowana była w pomoc obywatelom. Stawiano namioty, tymczasowe izby przyjęć, służące do pobierania materiału biologicznego zarażonych. Namioty te codziennie poddawane były dekontaminacji w celu ich odkażenia. Duża liczba zadań wiązała się z ozonowaniem pojazdów innych służb oraz dezynfekcją przestrzeni publicznej.

Atak Rosji na Ukrainę rozpoczęty 24 lutego 2022 r. spowodował największy kryzys uchodźczy w Europie od czasów II wojny światowej. Na zatłoczone przejścia graniczne skierowane zostały służby mundurowe. 2 marca 2022 r. kadeci wraz z kadrą Centralnej Szkoły PSP w Częstochowie, grupa licząca 23 strażaków, wyjechali w ramach dyspozycji Centralnego Odwodu Operacyjnego Komendanta Głównego PSP do działań wspierających przy przyjmowaniu uchodźców z Ukrainy. Nowe obowiązki pełnili na przejściach granicznych Zosin i Dołhobyczów w powiecie hrubieszowskim. Kadeci wspierali działania Straży Granicznej i Policji, przenosili dzieci oraz dobytek uchodźców, kierowali ludzi do centrów recepcyjnych, współpracowali z wolontariuszami przy wydawaniu posiłków, koców i ciepłej odzieży. Częstochowscy strażacy zapewniali transport ludności z punktów recepcyjnych na dworce kolejowe (odpowiednio w Hrubieszowie i Chełmie), w ścisłej współpracy z hrubieszowskim SKKP PSP. Pomagali też na dworcu kolejowym w Katowicach, gdzie pełnili 24-godzinne dyżury. Przed budynkiem dworca strażacy przygotowali punkt pomocy medycznej. Wszystkie działania prowadzono we współpracy z KCKRiOL w Komendzie Głównej PSP. Pozostali w macierzystej jednostce strażacy także starali się wspierać swoich kolegów, ukraińskich strażaków, organizując zbiórkę uzbrojenia osobistego strażaka. Do akcji dołączyły również ochotnicze straże pożarne z województwa śląskiego i osoby prywatne. Zgromadzone komplety odzieży specjalnej, buty specjalne, hełmy strażackie, rękawice ochronne i specjalne, kominiarki pod hełmy strażackie oraz pasy strażackie zajęły w sumie 95 palet.

Centralną Szkołę PSP przez 30 lat jej istnienia tworzyli przede wszystkim ludzie. Ich wielka potrzeba pomagania innym, poszerzania wiedzy i rozwijania sprawności fizycznej, śledzenie nowości technicznych i wykorzystanie ich w pracy zawodowej – to wszystko wpływa na współczesny obraz szkoły.