Co to jest prezydencja?

„Prezydencja w UE”, „przewodnictwo w UE”, „prezydencja w Radzie” – to hasła, które coraz częściej słychać ostatnio w przestrzeni publicznej: w mediach, w prasie, podczas służbowych spotkań. Tymi hasłami przez pierwsze półrocze 2025 r. będzie żyła cała polska administracja, a także przestrzeń polityki rządowej. Co zatem za nimi stoi?  

Chodzi o polską prezydencję w Radzie Unii Europejskiej. Rada Unii Europejskiej to jeden z organów decyzyjnych UE. Składa się z ministrów wszystkich 27 państw członkowskich UE, którzy spotykają się na jej posiedzeniach w różnych konfiguracjach (w zależności od tematyki). Przykładowo – jeśli chodzi o sprawy ochrony ludności, właściwa będzie Rada ds. Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych (JHA), w której  spotkaniach  uczestniczą ministrowie właściwi ds. wewnętrznych lub wymiaru sprawiedliwości. Rada pełni ważną rolę w systemie prawodawczym UE – negocjuje prawo, a przede wszystkim – na równi z Parlamentem Europejskim – przyjmuje prawo, którego propozycja została wcześniej wystosowana przez Komisję Europejską. Co również istotne, odpowiada za europejską politykę zagraniczną i politykę bezpieczeństwa.

Prace Rady nie opierają się jednak na posiedzeniach samych ministrów – to najważniejsze gremium, oczywiście, ale stanowi tylko wierzchołek góry lodowej. Każde posiedzenie Rady przygotowywane jest przez inne gremium, w którym spotykają się stali przedstawiciele przy UE państw członkowskich, a mówiąc bardziej kolokwialnie – ambasadorowie (także ich zastępcy). To gremium to COREPER, czyli Komitet Stałych Przedstawicieli. Sam COREPER, żeby troszkę bardziej skomplikować sprawę, również spotyka się w różnych konfiguracjach – tu jednak już mówimy o tylko dwóch:  COREPER I (zastępcy stałych przedstawicieli) i COREPER II (stali przedstawiciele).

Poszczególne „części” Komitetu Stałych Przedstawicieli różnią się także tematyką posiedzeń. W kontekście spraw związanych z ochroną ludności będzie nas interesował COREPER II (sprawy gospodarcze i finansowe, zagraniczne, ogólne, wymiar sprawiedliwości i sprawy wewnętrzne). Każda konfiguracja Komitetu ma także nieformalne grupy przygotowawcze (COREPER I – grupa Martens, COREPER II – grupa Antici).

Schodząc na poziom ekspercki, który z perspektywy tego artykułu będzie nas interesował najbardziej, mamy grupy robocze i komitety. Podczas tych spotkań to eksperci krajowi najpierw negocjują projekty aktów prawnych, a także dyskutują o bieżących tematach polityki unijnej. Tu należy wspomnieć o Grupie Roboczej Rady UE ds. ochrony ludności (PROCIV), w której spotkaniach regularnie uczestniczą przedstawiciele Komendy Głównej PSP (KG PSP).

ABC PREZYDENCJI    

Wracając jednak do meritum – czym w takim razie jest „prezydencja”? System prezydencji w Radzie funkcjonował już od czasów Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej. Traktat lizboński w 2009 r. znacznie ograniczył tę funkcję, jednakże wprowadził pewną nowość – system trójkowy. Prezydencja trójki trwa 18 miesięcy. Są to trzy kraje UE, które dobrane zostały z uwzględnieniem różnorodności i równowagi geograficznej wewnątrz Unii i po kolei zmieniają się co 6 miesięcy. Trójka prezydencji ustala swój program i kierunki, ale każdy kraj ma swoje szczegółowe priorytety, które promuje w czasie okresu przewodnictwa i wokół których realizuje swój program. Oczywiście priorytety prezydencji nierozerwalnie wiążą się z bieżącymi wyzwaniami europejskimi, sytuacją geopolityczną, a także innymi ważnymi w danym momencie kwestiami.

Jakie są więc zadania prezydencji? Kraj, który sprawuje prezydencję w Radzie, przewodniczy jej pracom, zapewnia organizację i płynność prac. Co ważne, prezydencja podczas swoich prac powinna zachować bezstronność. Warto podkreślić, że prezydencja reprezentuje Radę w kontaktach z innymi instytucjami UE. To także okazja do promocji państw przez organizowanie międzynarodowych spotkań i inicjatyw w kraju – na różnych szczeblach, od ministerialnego do eksperckiego. 

Koniec 2024 r. to czas prezydencji węgierskiej, która jest ostatnim krajem z trójki Hiszpania – Belgia – Węgry. Polska rozpocznie prace kolejnej trójki prezydencji w następującym składzie i kolejności: Polska – Dania – Cypr. W 2011 r. Państwowa Straż Pożarna była zaangażowana w prace związane z prezydencją, podobnie będzie w 2025 r. – zarówno w wymiarze merytorycznym, jak i zapewnienia bezpieczeństwa spotkań organizowanych w kraju, przez różne resorty.   

Podczas prezydencji zaplanowano 22 posiedzenia nieformalne Rady (spotkania ministrów) i około 300 wydarzeń towarzyszących – spotkań eksperckich i urzędniczych. Wszystkie odbędą się w naszym kraju. Tu warto również podkreślić, że tak jak ostatnio przedstawiciele KG PSP będą przewodniczyli pracom grupy PROCIV, której posiedzenia odbywają się w Brukseli. Wstępnie zaplanowano pięć takich spotkań – od lutego do czerwca. Prezydencja musi jednak reagować na bieżącą sytuację i rozwój prac, często więc okazuje się, że konieczne jest zorganizowanie ponadplanowych posiedzeń.

PRIORYTETY KRAJOWE I KG PSP

Program polskiej prezydencji w Radzie w I półroczu 2025 r. będzie skupiał się na kwestiach bezpieczeństwa, co z uwagi na obecną sytuację geopolityczną w Europie nie może dziwić. Zagadnienie bezpieczeństwa – jako priorytet – będzie poruszane w wielu jego wymiarach: zewnętrznym, energetycznym, ekonomicznym, żywnościowym, zdrowotnym, informacyjnym i wewnętrznym.

Zagadnienia z zakresu kompetencji Państwowej Straży Pożarnej zostały oczywiście uwzględnione w wymiarze wewnętrznym, gdzie podkreśla się przede wszystkim zwiększenie odporności Unii na skutki katastrof i klęsk żywiołowych oraz wzmocnienie ogólnego potencjału ochrony ludności, w tym ratowniczego, a także związanego z udzielaniem pomocy humanitarnej.  Uwzględniona zostanie również inna istotna kwestia – walka ze skutkami zmian klimatycznych i adaptacja do nich. 

Dla KG PSP szczególnie istotne są prace dotyczące rozwoju Unijnego Mechanizmu Ochrony Ludności, czyli systemu koordynacji pomocy ratowniczej i humanitarnej, zarządzanego przez Komisję Europejską [1]. W tym kontekście ważnym punktem w agendzie Polski będzie raport byłego prezydenta Finlandii Sauli Niinistö o wzmacnianiu gotowości cywilnej i wojskowej Europy. Raport zawiera szereg rekomendacji w zakresie przygotowania na kryzysy, w tym katastrofy, które mogą mieć znaczenie w obszarze dalszego rozwoju Unijnego Mechanizmu Ochrony Ludności. O tych właśnie zagadnieniach KG PSP będzie chciała prowadzić dyskusje na posiedzeniach grupy PROCIV oraz w trakcie swoich wydarzeń krajowych. Zawarte w raporcie rekomendacje dotyczą następujących obszarów:

• wzmocnienie międzysektorowej koordynacji operacyjnej,
• wzmocnienie wymiany informacji i komunikacji,
• wzmocnienie kultury ćwiczeń i szkoleń w UE,
• odporność obywateli,
• ocena ryzyka i gotowość strategiczna,
• gotowość obywateli i gospodarstw domowych,
• strategiczne magazynowanie i rezerwy UE.

To kluczowe obszary, w których państwa członkowskie będą chciały wyrazić swoje opinie i przedstawić pomysły. Zadaniem prezydencji Polski będzie zebranie ich i przedstawienie jako wkładu Rady w prace nad zapowiedzianą Strategią UE w zakresie przygotowania – tzw. Preparedness Strategy.

KG PSP będzie ponadto zwracała uwagę na kontynuowanie implementacji unijnych celów odporności na katastrofy. Obejmują one sposoby lepszego przygotowania krajów europejskich na zagrożenia naturalne, w tym trzęsienia ziemi, powodzie i pożary lasów.

Ważnymi kwestiami, które znalazły się w agendzie prezydencji Polski i dotyczą prac KG PSP, są także:

• wyzwania dla ochrony ludności związane z sytuacją bezpieczeństwa w Europie, w tym kontynuowanie wsparcia dla Ukrainy oraz procesu wyciągania wniosków z tego kryzysu w kontekście ochrony ludności,
• wyzwania dotyczące katastrof związanych ze zmianami klimatycznymi,
• znaczenie skutecznej komunikacji w ochronie ludności na różnych poziomach, z uwzględnieniem aspektów technologicznych i pozatechnologicznych,
• rola sieci wiedzy z zakresu ochrony ludności UE we wspieraniu działań na poziomie UE i w krajach Unijnego Mechanizmu Ochrony Ludności,
• rola różnych sektorów, w tym wolontariuszy i organizacji NGO, a także badań i nauki w zwiększaniu odporności, w tym odporności społecznej.

Biorąc pod uwagę, że na bezpieczeństwo UE wpływa również poziom bezpieczeństwa w jej sąsiedztwie, prezydencja będzie wspierała też działania podejmowane m.in. na rzecz krajów Unijnego Mechanizmu Ochrony Ludności spoza Unii.

WYDARZENIA W KRAJU ORGANIZOWANE PRZEZ PSP

Jak wspomniano wyżej, prezydencja to nie tylko spotkania gremiów UE w Brukseli – mniej formalnym, ale nie mniej istotnym elementem są spotkania organizowane w kraju. Państwowa Straż Pożarna będzie organizatorem lub współorganizatorem aż pięciu spotkań:

Warsztaty prezydencji: Rozumienie komunikacji w ochronie ludności, 27-29 stycznia 2025 r., Warszawa

Wydarzenie poświęcone technologicznym i pozatechnologicznym wyzwaniom związanym z komunikacją z ludnością oraz między podmiotami zaangażowanymi w zapobieganie złożonym katastrofom i innym kryzysom, w tym wynikającym z obecnej sytuacji bezpieczeństwa w Europie, a także przygotowaniem i reagowaniem na nie. Przedsięwzięcie służy wypracowaniu rekomendacji dla Komisji Europejskiej i państw członkowskich. Będą one przedmiotem dalszych prac grupy roboczej PROCIV.  

Jeśli chodzi o obszar ochrony ludności, warsztaty to zazwyczaj wydarzenie otwierające prezydencję. Przyjęło się, że uczestniczą w nim przedstawiciele wszystkich 37 państw UCPM. Delegacje składają się z przedstawicieli państw członkowskich UE, którzy uczestniczą w posiedzeniach grupy PROCIV, a także tzw. ekspertów dziedzinowych, właściwych w zakresie tematyki spotkania. Zapraszanych jest także wielu panelistów, którzy swoją wiedzą i fachowym doświadczeniem wzbogacają spotkanie indywidualnymi prezentacjami. Uczestnicy mają okazję do dyskusji w trakcie prac grupowych. 

KG PSP wprowadzi do tej funkcjonującej od wielu lat formuły pewne modyfikacje. Przede wszystkim, aby umożliwić wypowiedzi większej liczbie ekspertów, zamiast tradycyjnych prezentacji warsztaty będą podzielone na panele dyskusyjne, a dotychczasowa praca w grupach zostanie zastąpiona krótką grą symulacyjną, która pozwoli uczestnikom na bardziej aktywny udział.

Zaplanowane panele dyskusyjne:

• Dyskusja panelowa I – Technologie w komunikacji ochrony ludności

Rozmowa będzie się toczyła wokół rozwiązań i potrzeb związanych z systemami wczesnego ostrzegania i alarmowania, świadomością sytuacyjną czy narzędziami stricte komunikacyjnymi.

Do rozmowy zostali zaproszeni eksperci z Niemiec (Instytut Telekomunikacji Fraunhofera), Belgii (Krajowe Centrum Kryzysowe), a także Dyrekcji Generalnej Komisji Europejskiej ds. Prowadzonych przez UE Operacji Ochrony Ludności i Pomocy Humanitarnej (ECHO) i Polski (Centrum Badań Kosmicznych Państwowej Akademii Nauk – CBK PAN). 

• Dyskusja panelowa II – Pozatechnologiczne aspekty komunikacji w ochronie ludności

Dyskusje będą dotyczyły zarządzania informacją, aspektów psychologicznych, problemów z dezinformacją, a także roli mediów i zaangażowania obywateli. Ekspertami prowadzącymi rozmowy będą przedstawiciele Szwecji (Szwedzka Agencja Obrony Psychologicznej), Portugalii (Portugalska Ochrona Ludności), Finlandii (Ministerstwo Spraw Wewnętrznych), Polski (Uniwersytet Warszawski, Miasto Warszawa, NGO Humanosh).

• Panel dyskusyjny III – Szczególne wyzwania w komunikacji w zakresie ryzyka CBRN

Panel będzie skupiał się na aspektach dotyczących komunikacji związanej ze zdarzeniami CBRN, w tym roli tzw. first responders, a także współpracy cywilno-wojskowej. Zaproszonymi do udziału panelistami są eksperci z Litwy (Departament Ochrony Przeciwpożarowej i Ratownictwa przy MSW Republiki Litewskiej), DG ECHO, Danii (Duńska Agencja ds. Zarządzania Kryzysowego – DEMA), Norwegii (Norweska Agencja ds. Zarządzania Kryzysowego – DSB), a także z Ukrainy.

Warsztaty są współfinansowane przez Komisję Europejską.

Spotkanie eksperckiej grupy roboczej ds. Seveso, 18-20 lutego 2025 r., Warszawa, Pionki

To wydarzenie współorganizowane z Głównym Inspektoratem Ochrony Środowiska. Celem spotkań tej grupy jest zapewnienie właściwego wdrożenia przepisów dyrektywy Seveso w sprawie kontroli zagrożeń poważnymi awariami związanymi z substancjami niebezpiecznymi. Jego uzupełnienie stanowi wizyta w zakładzie przemysłowym objętym wymaganiami dyrektywy.

Spotkanie w ramach Unijnej Sieci Wiedzy Ochrony Ludności – Warsztaty prezydencji i Komisji Europejskiej: Narzędzia budowania potencjału instytucji ochrony ludności, 24-25 marca 2025 r., Warszawa

Przedsięwzięcie to służy promowaniu oraz ewaluacji instrumentów w ramach Unijnego Mechanizmu Ochrony Ludności i innych programów, z których korzystać mogą instytucje ochrony ludności poszukujące środków finansowych, a także ekspertyz na potrzeby prowadzonych prac krajowych i międzynarodowych.

Forum „Bezpieczne dziedzictwo kultury – europejskie wyzwania wojenne i kryzysowe”, 3-4 kwietnia 2025 r., Kraków

To wydarzenie współorganizowane z Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz innymi instytucjami z obszaru kultury. Poświęcone będzie ochronie i ratowaniu dziedzictwa w obliczu zagrożeń czasu wojny oraz pokoju, ze szczególnym uwzględnieniem współpracy różnych sektorów i doświadczeń z wojny w Ukrainie.

54. Posiedzenie Dyrektorów Generalnych Ochrony Ludności Państw Unijnego Mechanizmu Ochrony Ludności, 21-23 maja 2025 r., Gdańsk

To cykliczne wydarzenie organizowane przez każdą prezydencję w Radzie UE, w którym udział biorą delegacje szczebla kierowniczego z 37 krajów europejskich współpracujących  przy udzielaniu pomocy ratowniczej i humanitarnej po katastrofach i kryzysach humanitarnych oraz łączących wysiłki na rzecz przeciwdziałania i przygotowania się na poważne zagrożenia dla Europy. Jest to kluczowe forum wymiany poglądów oraz ustalania kierunków dla unijnej polityki ochrony ludności.

Uczestnicy będą mieli okazję brać udział w programie dla obserwatorów unijnych ćwiczeń ratowniczych MODEX, które będą się wówczas odbywały w Gdańsku. Ćwiczenia realizowane są przez międzynarodowe konsorcjum z udziałem Państwowej Straży Pożarnej na podstawie umowy z Komisją Europejską. Polska zapewnia poligon i we współpracy z członkami konsorcjum odpowiada za przebieg ćwiczeń, a ich cel stanowi przygotowanie grup do współpracy podczas operacji po trzęsieniach ziemi, koordynacja działań (w ramach USAR Coordination Cell) oraz wymiana doświadczeń między ratownikami. W ćwiczeniach zaplanowany jest udział modułów ratowniczych z Ukrainy, Niemiec, Austrii, Słowacji i Francji.

CO DALEJ?

Czy koniec prezydencji oznacza zakończenie prac w ramach rozpoczętych dyskusji? Oczywiście, że nie! Następne prezydencje będą miały za zadanie kontynuować rozpoczęte prace, bazując na rozwiązaniach wypracowanych przez poprzednika. Dla KG PSP to również nie jest koniec. Oczywiście poza kwestiami sprawozdawczymi pozostają kwestie merytoryczne. To nie tylko pomoc następnej prezydencji, czyli Duńczykom, ale formuła, że to poprzednia prezydencja współprzewodniczy posiedzeniom Rady Unijnej Sieci Wiedzy z Zakresu Ochrony Ludności, w przypadku jej zwołania.   

Warto także wspomnieć, że podczas prezydencji Polski w Radzie UE będziemy działali równolegle w związku z prezydencją w Grupie Wyszehradzkiej (V4), która rozpoczęła się w lipcu 2024 r., a zakończy w czerwcu 2025 r.

Czerwiec nie będzie też oznaczał końca zadań związanych z naszą prezydencją. 1 lipca 2025 r. rozpoczynają się prace w innej organizacji międzynarodowej – Radzie Państw Morza Bałtyckiego. Prezydencja w RPMB, choć mniej intensywna, będzie niosła ze sobą kolejne wyzwania i szanse związane z promowaniem priorytetów Polski.  

Aleksandra Kamińska jest pracownikiem Biura Współpracy Międzynarodowej Komendy Głównej PSP

Przypisy

[1] W ramach Mechanizmu pomocy udziela 37 państw europejskich (27 państw UE, Islandia, Norwegia, Czarnogóra, Macedonia Północna, Serbia, Turcja, Albania, Bośnia i Hercegowina, Ukraina, Mołdawia). O pomoc wnioskować mogą państwa UCPM, pozostałe kraje świata oraz uprawnione organizacje międzynarodowe. Pomoc, która udzielana jest przez państwa Mechanizmu zasadniczo na zasadzie dobrowolności, może przyjąć formę m.in. zaangażowania grup ratowniczych czy pomocy rzeczowej.